Zayendperestiya modernîteya kapîtalîst wek kanserê her roja ku diçe zêdetir xwe di nav civakê de belav dike. Di ti pêvajoyên civakî de bi qasî kapîtalîzmê zayendiya jinê nehatiye bikaranîn. Bi awayekî ku di her qada civakî de destdirêjî lê hatiye kirin. Kapîtalîzm jinê wek objeyeke zayendî di qadên aborî, civakî, siyasî, çandî û hwd. bikar tîne û bi vê yekê dixwaze li ser jinê hakimiyeta xwe bide avakirin. Tenê ji bo sektora reklaman, jinê wek metayeke herî pêşketî pêşkêş dike û her parçeyeke bedena jinê dike amûrekî bazarê. Di cîhana çand û medyayê de jî heman nêzîkatî tê raberkirin. Û hemû nêzîkatiyên wan li ser esasê bazarkirina bedena jinê û zayenda jinê pêş dikeve. Yek ji sektorên herî mezin ên kapîtalîzmê li ser bazirganiya jinê pêk tê. Bi taybet di hin welatên di aliyê aborî de feqîr û bi giştî cîhanê de jin û zarokên keç tên firotin. Bazirganiya li ser jinê bi destên bazirganên fuhûşê ku li her deverê cîhanê de hatine birêxistinkirin, tên meşandin. Pergala desthilatdar a zayendperest, bi awayekî bi zanebûn û plankirî bi xistina jinê dixwaze civakê bixîne û li şûna civakeke polîtîk a exlaqî civakeke bêexlaq ava bike. Lê, em baş dizanin ku civakek ger ji bingeh ve ji aliyê exlaqî hatibe lewazkirin, nikare xwe ji tinebûnê rizgar bike. Pergala desthilatdar a kapîtalîst di serî de jinê û hewl dide her kesa/ê di civakê de bi rê û rêbazên cuda bixe bin kontrola xwe, bike mehkûm û koleyê pergalê.
Herî zêde jî pergala kapîtalîst vê yekê bi rêya fuhûşê dixwaze bi ser bixîne. Yanî dixwaze civakeke ku ji exlaq û girêdanên civakî hatibe qutkirin, ava bike. Di tevahiya cîhanê de fuhûş bi awayekî zanebûn û bi destên pergala desthilatdar a zayendperest tê pêşxistin. Di roja me ya îro de fuhûş di asta navneteweyî de û bi rêya dewletan, wek karekî bi zanebûn a xistina civakê tê birêvebirin. Fuhûş bi rêya hêzên kapîtalîst ên navneteweyî ji bo bêbandorkirina têkoşîna civakî, bi awayekî bi zanebûn tê pêşxistin. Pergala desthilatdar ji bo temenê xwe dirêj bike û hebûna xwe mayînde bike, serî li rê û rêbaza herî xeternak dide. Ew jî pêşxistina fuhûşê ye ku di gelek welatan de ji bo pêşîlêgirtina têkoşîna civakî û pêşîlêgirtina civakeke polîtîk a exlaqî ye. Pergalên heyî yên serdest, dema nikarin bi rêya leşkerî li hemberî hêzên demokratîk û tevgerên civakî biser bikevin -jixwe êrîşên bi vî rengî zû bi zû nikare li hemberî hêzên polîtîk biser bikevin- hewl didin ku civakê ji aliyê exlaqî ve lewaz û tine bikin. Jixwe şansê serketina pergala desthilatdar a li hemberî tevgerên civakî nîne. Dema bi vî rengî dibe, pergala desthilatdar jî hewl dide alîgirên wan ên civakî lewaz bike û bi vî rengî serketina xwe îlan bike. Ji ber vê çendê ye ku hêzên serdest ji bo desthilatdariya xwe ya siyasî biparêzin; di cîhanê de û di welatên cuda de fuhûşê pêş dixin û dixwazin bi rêya sektora fuhûşê lez bidin helandina civakî.
‘Ma, ev ne felçbûna civakî be çi ye?’
Pergala desthilatdar a zilam bi pêşxistana fuhûşê re wek pençeşêrê bandora xwe di her hucreyeke civakî de dide avakirin û ji bo dejenerekirina civakê êrîşên xwe yên li dijî jinê zêde dike. Bitaybet ewqas pêşxistina fuhûşê û dîsa bûyerên destavêtinê ku rû didin, êrîşeke plankirî ya pergala desthilatdar a li dijî lêgerîna azadî û avakirina civakek polîtîk a exlaqî ye. Çawa jiyana herî pîroz a xwezayî ku bi awayekî herî pîroz hatibû avakirin û dayîk-xwedawend îro di nav lepên pergala kapîtalîst de dinale? Jina ku bi hemû pîrozbûna xwe pêşenga avakirina jiyaneke azad bû; îro ne tenê bedena wê parçeparçe tê firotin, her wiha di hêla ruhî û hizrî de jî hatiye felçkirin. Ma, ev ne felçbûna civakî be çi ye? Çawa, jin bi hemû bedewî û rastiya xwe ya jiyana azad ewqasî tê xistin û ji rastiya xwe tê dûrxistin? Pergala desthilatdar a dewletparêz, bi pêşxistina serweriya xwe ya li ser bedena jinê û fuhûşê, hewl dide ku li ser civakê serweriya xwe mayînde bike. Ji ber ku jina hatiye xistin tê wateya civaka ku hatiye xistin. Di civakekê de ku fuhûş wek nexweşiyekê hatibe belavkirin û pêşxistin, wê demê divê mirov baş zanibe ku ev civak rastî êrîşeke bi zanebûn û plankirî ya pergala desthilatdar re rûbirû ye. Û ew civak ketiye nav pençeyên kujer ên pergala serdest. Wek vampîran, heya dilopek ji xwîna paqij a vê civakê mabe, wê dest jê bernede. Pergal bi taybetî di cihê ku muxalefeta civakî pir xurt be, fuhûşê wek çek di her qadê de bikar tîne. Dewlet, wek gelek amûran, fuhûşê jî bi taybetî li ser keçên ciwan wek çandeke jirêderketî û dejenerasyonê bikar tîne. Bi taybet mirov dikare wan lîstokên li ser jinên Kurd ku têne bikaranîn mînak nîşan bide. Ji ber ku di van salên dawî de, pergal bi zanebûn di nav civakê de alkol, qumar, tiryak û fuhûşê belav dike. Bi taybet fuhûş wek axtapotê her roja diçe civakê dorpêç dike û her roja diçe berfireh dibe. Pergalên serdest ji bo ku desthilatdariya xwe berdewam bikin her amûrekî bikar tînin, Divê em amûrên êrîşkar ên îdeolojîk ku ji hêla desthilatdariyê ve tên pêşxistin jî ji bîr nekin.
Li Kurdistanê bi bilindbûna têkoşîna azadiyê û bi taybet jî piştî salên 1999’an dewletê bi zanebûn fuhûş pêş xist. Dewleta Tirkiyê bi polîtîkayên xwe yên li ser ciwanên Kurd, hewl dide wan bi rêya fuhûş û tiryakê lewaz û bêtesir bike. Bi pêşxistina fuhûşê, li Kurdistanê hewl da ku civakê hilweşîne. Ji ber ku hêza herî dînamîk û pêşeng ku bikare di avakirina pergaleke demokratik û azad de rol bilîze, jin û ciwan in. Di cihekê de ku têkoşîna jiyana azad û demokratik hebe, li wê derê mirov nikare behsa desthilatdarî; yan jî mayîndebûna pergala serdest bike. Pergala dewletparêz xwe li ser tinekirina dînamîkên civakî ava dike û temenê xwe bi vî awayî dirêj dike. Ji bo vê jî hertim ji hêza dînamîk û pêşeng a jinê di nav metirsiyê de ye. Ji ber vê çendê jî herî zêde jinê dixe hedef û bi zanebûn li Kurdistanê fuhûşê pêş dixîne. Mînak: di van salên dawî de ji ber ku dewlet li hemberî têkoşîna azadîxwaz têk çûye, serî li rêbazên qirêj dide. Bi taybet di sala 2006’an de bi dehan jinên ciwan bi rêya destavêtin û rêbazên cuda hatine xistin û wek ajan hatine birêxistinkirin. Yekemin hedefa wan jî jin an jî keçên welatparêzanin, ên ku bi salan di nav têkoşînê de cih girtine. Hîn jî li Kurdistan û metropolên Tirkiyê bi rêya polîs û çeteyên fuhûşê bi awayekî sîstematîk polîtîkayên tinekirinê pêş dixin û dixwazin bi rêya pêşxistina fuhûşê di nav civaka Kurd de wê lewaz bikin û têk bibin. Her çiqasî em di ferqa van polîtîkayên şerê taybet ku bi zanebûn û plankirî tên pêşxistin de nebin jî, lê ev yek bi rêya dewletan ji bo teslîmgirtin û jiholêrakirina civakan tên pêşxistin.
‘Du hêzên dînamîk: Jin û Ciwan’
Dewlet, 30 sal e bi hemû leşker û hêza xwe nikare bi ser bikeve, ji bo vê jî vê carê serî li hilweşandina civakê dide û bi rêya pêşxistina fuhûşa jinê dixwaze bi ser bikeve.
Du hêzên dînamîk ku ji civaka polîtîk û exlaqî re pêşengiyê dikin jin û ciwan, bi tehlûkeya dejenerasyon û jirêderketinê re rûbirû ne. Ev ne tişteke ji rêzê ye ku dijmin li cihekê wek Amedê ji bo xwe fuhûşê bike armanc. Helbet, polîtîkayeke taybet a dewletê ya helandina civaka Kurd heye. Pêşxistana fuhûşê ne tenê li Kurdistana Bakur, her wiha li Rojhilat û Başûrê Kurdistanê jî bi zanebûn tê pêşxistin. Li Rojhilatê Kurdistanê ji bo çewisandina civakê ji hêla exlaqî û çandî, bi hezaran jin û ciwan dikevin destên çeteyên fuhûş û narkotîkê. Ev yek jî pir aşkere bi destên dewletê tê meşandin. Dîsa li Başûrê Kurdistanê jin wek koleya seksê difroşin bazirganên fuhûşê û ev di roja me ya îro de di asteke jor de ye. Bi taybet piştî mudaxeleya DYE’yê li Iraqê gelek jin bi rêya çeteyên fuhûşê tên firotin û gelek ji wan jinan jî difiroşin welatên derve. Îro li her çar parçeyên Kurdistanê dewlet, bi rêya bazirganên fuhûşê dixwaze girêdanên civakî lewaz bike û têk bibe. Bi taybet civakek wek civaka Kurd ku herî zêde bi çanda pîroz a dayîkê ve girêdayî ye û xwe li gorî hîmên bingehîn ên civakeke azad û demokratik birêxistin dike; tê xwestin civak ji vê jiyana azad û pîrozwer bê dûrxistin.
‘Ji nû ve şînbûna pîrozweriya jinê ya li vê axê bibînin û lê xwedî derkevin’
Ne tenê li Kurdistanê, wek me di serî de jî anî ziman li tevahî cîhanê jin rastî destavêtin û bazirganên fuhûşê tên. Di serî de li welatên wek Afrîqa, Tayland, Nîjerya, Fîlîpîn, Hong Kong, Efqanîstan û hwd. keçên temenbiçûk bi rêya sektora fuhûşê ya navneteweyî tên bikaranîn. Tê payîn her sal 300 hezar zarokên keç ên temenê wan di navbera 9-14 salî de ji wan welatan bînin û li welatên YE bifiroşin. Li gundên Afrîqa û Asyayê jinên ku bi hêviya kar tên welatên Ewrûpayê, dikevin kemîna bazirganiya seksê ku li vir behsa bi milyonan jinên ciwan ku temenên wan 13-14 tê kirin. Li cîhanê her sal bi milyonan jin, jinên ciwan û zarok bêzanebûn dibin qurbaniyên bazirganên fuhûşê. Li gorî daneyên UNICEF her sal li cîhanê 4 milyon jin û zarok bi rêya bazirganên mirovan tên bikaranîn. Piraniya wan kesên ku ji ber kaosa siyasî, şer, xizanî, aborî û ji ber sedemên cihêreng ji welatê xwe koç kirine, rastî van kiryaran tên.
Armanca me, ne ew e ku em bûyeran yek bi yek bi rêz bikin. Armanc ew e ku em van rastiyan û bombebarana îdeolojîk a pergala desthilatdar ku her roj dijwartir dibe bibînin û li gor vê, em wek jin têkoşîna xwe hîn xurtir bikin. Beriya her tiştî hewce ye em wek jin rastiya pergala zayendperest, dewlet û îqtidarê pir baş zanibin û em li hemberî wan êrîşan di her kêliyê xwedî refleks û helwest bin. Çiqasî em rastiya dewlet û pergala zayendperest tehlîl bikin û derbas bikin; em ê ewqasî bikarin li hemberî şerê taybet ê pergala dewletparêz biser bikevin. Di hêla azadiyê de pêngava herî girîng a îdeolojîk, derbaskirin û têkoşîna li dijî jiyana dewletparêz e ku di hemû aliyan de dixwaze serweriya xwe bi me bide qebûlkirin. Yan em ê jiyaneke azad a di mertebeya pîrozweriyê de bijîn û bidin jiyandin; yan jî em ê di bin pergala serdest de çawa ev 5 hezar sal e dinalin, dîsa em ê binalin. Yan em ê di nav pençeyên modernîteya kapîtalîst de bên pelçiqandin û tinekirin; an jî em ê şansê jiyana azad ku hatiye bidestxistin, wek derfeta jinûve şînbûna pîrozweriya jinê ya li vê axê bibînin û lê xwedî derkevin.
Berjîn Tekoşer
