NAVENDA NÛÇEYAN
Li Hemberî Metodên Hatine Rûpeşkirin Ê Serweriya Zilam, Sekna Jina Azad
Şerê taybet a ku ji hêla modernîteya kapîtalîst ve hatiye pergalkirin, ji sedsala 19.heya niha sepandinên hatine sazkirin weke çekek bi bandor li hember civak, jin û kedkaran tê bikaranîn. Siyaseta mêtinger û mêtîngertî ji hêla kapîtalîzmê ve bê sînor tê sepandin. Karekterî kapîtalîzm bi xwe şer û pevçûn ava dike. Ji ber her tim li bey karê zêdetir e. Ji ber vê di navbera desthilatdara de li hember hev şerê hêz û serwerbûyînê di dome. Gava hêzên desthilatdar di navbera hev de şer dikin, hen pîvan û quralan dixin meriyetê. Rêxistinkirina BM ji ber vê yekê ye. Hevpeymana Cenevre van quralan digre nava xwe. Ango şêwazê şerê ku bi peymanan tê sînordar kirin, bi van zagonan pêşdixin. Mînak; di şeran de serî de çekên nûkleerî, bikaranîna şekên îmha kirina girseyê, cardin ne kuştina kesên hatine dîl girtin, ne karanîna mayînên reş û çekên kîmyewî, di serî de dîrok û çanda waletê ku hatiye dagirkirin û quralên weke destdirêjî li ser jinan ne kirin hatiye danîn. Lê em di gelek welatan de dibînin ku ev quralane ji hêla heman hêzan ve di merheleyên qrîtîk de dibin navê qezenç kirina zaferê de tê îhlal kirin. Di şerê cîhanê yê duyemîn de DYE di bajarên Japonya yên Nagazakî û Hîroşîma de çawa bombeya atomê bikaranî, di şerê Bosan Hersek de bi sedan jin ji hêla leşkerên Sirp ve çawa destdirêjî li ser wan hate kirin, baxçeyê Hevsel yê ku ji hêla UNESCO ve ketibû nava lîsteya mîrasê cîhanê de çawa ji hêla dewleta T.C ve hate talankirin. Ev tenê çend mînak bûn me da diyar kirin, lê di van mînakan de jî derdikeve holê ku tu qural û pîvan nayê naskirin. Ji lewra hêzên pergala kapîtalîzm yên rewîştê wan zor û tundî ne, gava cîh tê peymanan nasnake û ji binpêkirinê jî şerm nakin. Hêzên serwer yên ku bi tundiya çors û bi şer hev têknabin, bi canawarbûyîna aqlê analîtîk bi planên zexel û kemînan, leystokên psîkolojî, civakî, komelî û mûhendîstiya siyasî a civakî rêxistin kiriye, bi pêşxistina taktîk û stratejî re şêwazên şerê teybet tê kurkirin.
Şerê teybet, tiştên ku ji derveyê şerê çeperan de di hewîne. Veşartî tê meşandin. Nav, dîrok û konsepta wê ne diyare. Weke sihekê civakê dorpeç dike û bi dizî dikeve nav. Ji bo vê lêhûrbûyîn dike. Di nava lêgerîna serwerbûyîna li ser civak û miletan de ye. hedefa wê ya herê mezin ser hefizeya civakê de çûyîne, berevajî kirina bîr û bawerî yê ye û zananbûyînê valekirin û weke sûngerek mêtina wê tê esas girtin. Şerê teybet, remzê ji hêla mêtinger û desthilatdaran ve di tevahî qadan de li hember civakê tê meşandin û hatiye îlan kirin. lewra di vegira wê de tenê aborî, siyasî, leşkerî û qadên çandî nîne, bi awayekî bitûnî şerê li hember civak û mirovan jî dikeve nav de. Bi civakê re girêdayî çi hebe dikeve nava şerê teybet de. Ji ber vê xwe gihandina encamê tê hedef girtin. Tevahî derfetên xwe bikartîne. Gava van rêbazan bikartîne jî ne li ser tunekirinê, radest girtin û xistina dibin qontrolê xwe de tê esas girtin. Zirave, şkandina îrade-radest girtinê esas digrin. Êrîşekê ne êrîkare, nerme. Riyekê bi dizî tê meşandin. Li ser bingeha berevajî kirina nirxên civakê yên exlaqî û polîtîk di nava êrîşekê birdozî de ye.
Di vê wateyê de bi şer re nava hev de di meşe û sepandinên wê jî weke dêndîkê şer hatiye pejirandin, têşeyê li gor mercên tê guhertin şerekê xwe nû dike. Şerê teybet bi salên 1950’î re vegotina derbaskirina şerê bi quralan dike. Di pêşxistina vê de pergala di kutup, tevgerên ked û netewî ji hêla kapîtalîzmê ve weke gefek tê dîtin û ji bo beralî kirina wan sepandinên cuda weke pêwîstiyê diyarker dibe. Mînak, li hember sosyalîzma reel di Rojhilata Navîn de dibin navê quşaxê kesk de îslama siyasî teşwîq kirin û li ser neyartiya komûnîzmê hereket û rêxistinên li ser xeta îslama siyasî pêşketine gel teşwîkên vane dikin. Gava ev polîtîkayê DYA li wê zivirî weke di roja me ya îro de pêktîne, ji bo li Afganîstanê demokrasiya sekûler pêşbêxe giranî daye rêxistinên civaka medenî, dernekên jin hatiye destekirin û vekirina televîzyona jin modela pergala laîk ya jin û teqlîtk kirina şêwazê jiyana Rojavayî hatiye pêşxistin.
Polîtîkayê ‘kîvroşk bireve, tazî bigre’ polîtîkayê bingehîn ên hêzên hegemonîk yên Rojhilata Navîne. Bi rêbazên şerê teybet yên di Rojhilata Navîn de pêşxistine, di çerçoveya teoriya stratejiya îngîlîzan de Erep ji netewbûyînê hatiye derxistin, weke 22 dewletan hatiye dapeşkirin. Emperyalîzm di pêşengtiya îngîltere de tevgera dagirkirinê ya ku di Rojhilata Navîn de pêşxistiye ji bo serneke hatiye lawaz kirin, civaka Erep ya ku di nava xwe de şerker û li hember hev bi pevçûn hewce ye. ji ber vê yekê encamê polîtîkayên Îngîltere yê dabeş bîke-perçe bike-rêvebibe Erep nava xwe de weke zûmreyek desthilatdar avabûye, li ser malbat û eşîretan xanedantî hatiye pêşxistin, ji aliyê din ve Erebên kedkar û xîzan bi riya birçîbûnê hatine radest girtin. Bi avakirina netew dewletan re, her netew-dewlet xwe pîroz û tekane hiziriye û yên dinre jî neyartî xwedî kiriye. Bi van hestên neyartiyê re avahiya hişmendiyekê ku ketiye kemîna polîtîkayê Îngîlîzan hatiye avakirin û li gor polîtîkayên Îngîltere tê beralîkirin. Li hember gelê xwe jî ketiye nava kişkişandinê de. Bi taybetî jî li ser malbata Suud, Kral Abdullah û malbata Pehlewî polîtîkayên xwe derbasî jiyanê kirine. Desthilatdarî û cudabûyîna ji bo wan hatiye pêşkeşkirin hiştiye ku ev malbat li ser tevahî netewa xwe bazarê bike. Qerekterekê noker, ji bo ev xeta nokertî jî veguhere şêwazê jiyanê, polîtîkayê tê esas girtin. Pêvajoya herê zêde Ereb hatine rezîl kirin ev deme.
Şerê taybet di Rojhilata Navîn de pergalên dîkta rêxistin kiriye, lewra li ser hev cûntaya leşkerî xistiye meriyetê. Pergalên ku avakirine bûne pergalên totalîter. Di hûndir de li hember gelê xwe bêrehm, li hember derve jî pergalên bê îrade û xwegirtî rêxistin kirine. Petrol, gaza xwezayî, çavkaniyên bin erd û ser erd di encamê polîtîkayên şerê taybet birin Rojava. Talan û dagirkirina nirxên maddî bi destê avahiyên noker hatiye pêkanîn. Netewperest, weke çeka birdozî ya dewleta kapîtalîst di Rojhilata Navînde bi bandor hatiye bi karanîn û netewperestî û navendperestiya di dewletê de hatiye bi hêz kirin.
Olperestî, di hêla armancê polîtîk de di Rojhilata Navîn de bi bandor hatiye karanîn. Rojhilata Navîn ya ku çandî, olî, etnîk û di hêla bawerî de berevajiya avahiya yekdestiya netew-dewlete, berdela winda kirina nasnameya xwe ya pirhêjmar jî neçar maye ku ew cilên şerê teybet yê ku bi zorê lê tê kirin bi pejirîne. Di roja me ya îro de nakokî û pevçûnên di nava olî de û civakê de derdikeve di encamê şerê teybet de pêşketiye. Ji bo gelan bînin li hember hev, ji hêla hêzên serwer ve bi rehetî kirine hêceta şer kirinê û veguherendine pevçûnan. Şerê Iraq-Quwet, şerê navbera Lûbnan-Surî-Filîstîn û Îsraîl, şerê Îran-Iraq û yê Efganîstan-Pakîstan encamê polîtîkayên van şerane. Dewletparêziyên biçûk yên weke Mîrnişînên Ereb yên Yekbûyî hatine rêxistin kirin, li hember gelên Rojhilata Navîn bi şêweyê navendên qontra xîzmet ji emperyalîzma DYA û Îngîltere re dikin. Di van navenda de baregehên leşkerî yê DYA hatine cîh kirin, di serî de Kendava Basra, gelek qadên stratejîk de baregehên leşkerî avakiriye. Pergalên ku ne ketine dibin qontrola DYA de di mînaka Lîbya-Qedafî de bi awayekê bêmerhamet hildiweşînin. Di çerçoveya şerê teybet de rêbazê DYA di Rojhilata Navîn de serî lê dide pêvajoyên derbe yê dibin navê tevgera îstiqrarê de ye. Gava dîktatorên bi xwe avakiriye jê re dibe bela û kêliyên di pêşiya polîtîkayên wê dibe asteng, ser lêdanên rêbazên weke di hûndirde tevlêhevî derxistin ya jî bertekên gel yê demokratîk beralî dike, dikeve nêv de ji bo emelên xwe bikartîne dike. Tevgera bi bihara Ereban tê vegotin kirin weke destpêka wê tê pejirandin li Tunusê di encamê xwe şewitandina tebleciyek xîzan biştê raperînên gel derbasî Misir, Fas û Surî dibe, piştê vê yekê bi awayekê sînsî dikeve devrê dîktatorên ku xwedî kiriye ji erê dixe digre ya jî di kuje. Ji ber zorbazên ku ew bi xwe avakiriye bûne bela serê wî û li ber polîtîqayên wan bûne benpêkek, serî li rêbarên avakirina tevlîheviyên hindûr ango bi rêdayîna bertekên demokratîk a gel ve ketina nav û ji bo berjewendiyên xwe dayîna şixulandin dide. Li Tunusê, ku weke destpêka tevgerandinên Bihara Ereban tê pênasekirin, di encama xwe şewitandina kesekî feqîr ve raperînên gel destpêkiriye û li Misrê, Fasê, Surî belav dibe. Piştî vê bi awayekî sinsî bi ketina dewrê zorbazên heyî ser û bin kiriye, girtiye, daye kûştin û li şûna wan rêveberiyên zorba yên nû yên ku piranî kesên bi koka xwe ve leşkerin ango weke konseya leşkerî tê pênasekirin aniye. Bi rejîmên zorbaz kirina dûvikê xwe, him muxalefeta gel a demokratîk asteng kiriye, him jî di warê sşyasî, leşkerî û çandî de dagirkeriyê kûr kiriye. Bûye Tirkiyeyek ku ji derbayan nesîba xwe negirtiye. Li Tirkiye ji deh salan careke pêkanîna darbe bûye fêrbûnek. Li Tirkiye ewqas zêde pêkanîna darbeyan, bi hêza dînamîkên demokratîk û bandorbûna tevgera Azadiya Kurd ve girêdayî ye. Di bingehê şerê taybet de li şuna darbeyên ku deh salan careke tê pêkanîn, li desthilatdariyê bi cihkirina rejîma faşîst a AKP’ê ve darbeyên post modern hatine pêşxistin. Desteserkirina dewletê yê rejîma AKP’ê û di bingehê projeya Îslama nerm de komara 90 salî vesazkirin, bûye para şerê taybet ê ku dikeve ser milê Tirkiye. Hatiye xwestin ku bi rêya şerê taybet, bi destê AKP’ê xeta Îslama nerm li Rojhilata Navîn weke modelekî were pêşxistin. Pergala perwerdê ya ku AKP’ê li Tirkiye pêşxistiye, tarzê jiyanê, modela ekonomîk, avahiya wî yê siyasî, teknîka wî yê leşkerî û birêxistinbûna wî li gor vê modelê hatiye dîzaynkirin û li Rojhilata Navîn weke hêzekî serwer bi Îsraîlê re derxistine pêş. Piştî ku rejîma AKP’ê dewletê desteser kir, ji pasta Rojhilata Navîn parekî hîn bêhtir daxwazkirina wî, navenda şerê taybet endîşedar kiriye û noxa ku li sitûyê AKP’ê hatiye dayîn hîn bêhtir hatiye şidandin. Bi vê re, dewleta Tirk ê ku ji sala 1950’an şûnde di polîtîqayên şerê taybet de xwe kûr kiriye, di şexsê AKP’ê de di encama polîtîqayên xwe yên li Rojhilata Navîn û Efrîqayê belavbûnê de li gelek welatan dibistanan vekiriye, fîlmên xwe bazar kiriye, hevpêymanên aborî pêşxistiye. Bi taybetî, bi faşîzma kesk ê ku xwe ji xelîfetiya Îslamê re amade kiriye, ji bo tatmînkirina Ereban di dîtin de bi Îsraîlê re şer kiriye, di bin navê alîkardayîna welatên feqîr ên Efrîqayê zeîfatiyên wan bi fikrê Osmaniya mezin ê bi ferasetekî dagirkeriyê ji bo temamkirina dagirkirina çandî û siyasî şixulandiye. Zarokên Efrîqî li dibistanên Tirkiyê hatine xwendin, piştre bi çûyîna welatên xwe ji bo berjewendiyên Tirkiyê xebatên lobî bi wan hatiye kirin û weke memûrên dewleta Tirk hatine sîxûrkirin. Dewleta Tirk heman polîtîqayê xwestiye li ser Komarên Tirkî li Asya jî belav bike. Dema reqîbê wî jî bû Rusya û Çîn, ji bo hîn bêhtir tawîzan ji wan bigre van gelan li gor berjewendiyên xwe pêşkeş kiriye û daye lîstin. Kibris ê baregeha kontra yê dewleta Tirk, navenda çetecîtiyê ye. Weke navenda qûmar û pere, veguheriye qadekî şerê taybet ê roviyên qirêj ê dewleta Tirk paqij dike. Weke cihê qaçaxçîtiya çekan, tîcareta eroîn û qeçaxçîtiya bac di pêvajoyên darbe û demên aloziyan de di rewşa baregeha cîgir ê dewwleta kûr e. Li vê derê hestên olî û netewperestî yê gelan, li ser Tirkparêziya Îslamê germ û zindî tê girtin. Her tim têgihê dijminê derve tê avakirin û hemu enerjî li ser vê derê tê herikandin. Yek ji rêbazên şerê taybet ê dewleta Tirk pêk tîne jî, bi awayekî zindî girtina têgîha dijminê derve û yê hindûr e. Dijminê hindûr Tevgera Azadiyê PKK’ê û Kurd in. Dijminê derve jî li gor polîtîqayên demkî yên dewletê tên guhartin, dibe ku dijminê îro dibe dostê sibê, dostê duho jî dibe ku bibe dijminê sibê. Ji aliyê MIT’ê ve ev demsala siyasî, li gor berjewendiyên dewletê tê manîpulekirin û civak bi vê awayê tê beralîkirin.
Li Efrîqayê bi avakirina 50 dewletan, li ser avahîbûnên biçûk serweriyê pêkaniye. Mijokdariya li ser Efrîqayê wisa kûr bûye û heya roja me ya îro meşiyaye. Ji aliyekî de bi şerên navxweyî yên di navbera eşîran de şerê hindûr zindî hatiye girtin, ji aliyekî din ve jî cûdabûnên baweriyan hatiye şixulandin. Polîtîqaya bingehîn a ku şerê taybet ji bo parzemîna Efrîqayê pêşxistiye bi birçîbûnê terbiyekirin, zêdebûna zêde û polîtîqaya şixulandina enerjî ye. Mirinên ku li Efrîqa ya xwedî çavnakiyên dewlemend e tê jiyîn, di astekî mezin de ji ber birçîbûn û negirtina ava paqij çavkaniya xwe digre. Rejîmên li Efrîqayê piranî rejîmên dîkta ne. Ji aliyê DYA û navenda şerê taybet ve piştgiriya wî hatiye dayîn. Bi rêxistinbûna leşkerî û amûrên zordestiyê, civak tê tirsandin û bi darbeyên ku li ser hev tê pêkanîn ve siyaset tê dîzaynkirin. Beşên demokratîik li ser rûlepan be jî, di van dewletan de derbas nabe, zagon ji aliyê zorbazan ve tê diyarkirin û tê pêkanîn.
Li Emerîqaya Latîn jî li hemberî tevgerên sosyalîst û şoreşger darbe hatine birêxistinkirin û bi vê awayê faşîzm derketiye desthilatdariyê. Kapîtalîzm li Arjantîn’ê bi pêşxistina çîna navîn ketiye pêşiya şoreşê, li Nikaragua li ser êniya faşîst ê UNITA darbeya dijber hatiye rêxistinkirin, li Şîlî dîktator Pînochet’ê kiriye desthilatdar, li ser Kûbayê pêkanîna ambargoya siyasê û aborî ve wê bi tenebûnê re rû bi rû hiştiye. Li Meksîkayê bi avakirina hêzên paramîlîter û kartelên hişbir ve li ser qetlîam û destavêtinê qirkirina jinan pêşxistiye, bi rêbazên kontra kedkaran tasfiye kiriye, li Hondurasê ji bo vala derxistina çalakiyên Tevgera Gundiyên Bê Ax sûîqestan sazkiriye, Li welatên weke Bolîvya û hwd bi mudaxalekirina welatên sosyalîstên çep ên demokratîk rejîmên dîkta yên çepger raya demokrasiyê bi hilbijartinan pêkaniye. Li Brezîlyayê li hemberî serokên desthilatdar ê sosyalîst Lula û Dîlma kampanya reşkirinê daye destpêkirin, bi bêrêtiyê ve tawanbar kirine û di nav civakê de çepgeriyê bê îtibar kiriye.
Şerê taybet, di desthilatdariya burjuva de li gelek hikumetan dikare xwe weke rejîmek birêxistin bike. Tevgera şerê taybet, weke hêza rêvebirina rejîmmê xwe pêk tîne. Dema van sepanan dike rêxistinbûnên leşkerî, siyasî, çandî, aborî û civakî pêş dixe. Di cihên ku şer encam nagre, bi rêxistinbûnên veşartî di serî de serkeftina leşkerî dikare amûrên birdozî bixe dewrê. Di warê leşkerî de şaneyên di nav civakê de radizê, servîsên veşartî yên karê qirêj ê dewletê û dewleta kûr pêk tîne, rêxistinbûnên veşartî yên leşkerî û rêxistinên civaka sîvîl tên avakirin. Bi vê awayê bi destê dewletê civak bi hiquk, siyasetê tê sînordarkirin; bi destê dewleta veşartî yê nayê dîtin jî bi ketina keliştokên civakî, weke nêçîrvanekê ku kemîn davêje dişopîne, bi muxbîrtiyê agahî kom dike û bi rêvebirina van agahiyan ve rojevên ku civakê ser û bin dike tê avakirin. Di roja me de gelek beşên civakî dizanin ku li gelek welatan de çima ji bilî artêşê rêxistinbûnên veşartî hene, ruxmê ku tê xwestin ev di bin navê anarşî, teror, Îslama radîkal de were ambelajkirin û bi civakê were qebûlkirin jî baş dizanin ku rastî ne wisa ye. Çi di pêkanînên netew-dewletê de, çi di qadên pêkanîna serdema fînans kapîtal de be, li ser navê hîn bêhtir komkirina desthilatdarî, hêz û otorîte gelek avabûn hatiye rawakirin. Mînak li DYA’yê CIA û weke hêzê lêdanê komandoyên SAT, li TC’ê MIT û hêzên taybet, li Îran’ê Mihefizên Şoreşê, li Ewropayê Gladîo ya di nav NATO de, li Emerîqa Latîn teşkîlata polîs a federal, li Îsraîlê MOSSAD û hwd. Ev hêz ji tîpên zayendparez û har ku di warê birdozî de hatine xwedîkirin hatiye avakirin. Weke muswedeyên di dilqê mirovan de û ne xwedî tu nirxên mirovahiyê ne li ser civakê hatine ajotin. Hinek caran weke xurfeyên mirinê înfazan pêkanîne, hîn caran jî li ser mirovan bi pêkanîna îşkenceyan bi pergal bûye, hîn caran bi rêxistinbûnên veşartî darbe hatiye pêkanîn û hîn caran jî weke hêza lêdanê ji bo sûîqastan hatine şixulandin. Taybetmendiyê wan a hevpar jî, girêdanbûna wan bi rejîmê şerê taybet û ji bo binxistina dijminê xwe her cûre rê û rebazê helal dîtin û bi rêxistinkirina şerekî bê nîzam gîhiştina encamê armançkirina wan e.
Di roja me ya îro de ji hêla hêzên emperyalîst ve DAIŞ’ê li ser Rojhilata Navîn ve berdan, êrişeke kûr û zirav ê şerê taybet e. Hêzên emperyalîst ji bo di demekê kin çewsandinê avabikin, DAIŞ ê rêxistina xesp û talanê, weke amûrê tûndiya girankirî şixulandine. Bi serjêkirinê, di nav qefesan de şewitandina mirovan, li cihên ku çûnê bi tunekirina mîrasên dîrokî û çandî vêya kirine. Li qadên ku çûye zilaman kûştiye, jin û zarokan kiriye kole û weke xenîmeta şer di bazaran de derxistiye firotinê. Bi pêkanînên weke bi niqandina zarokan wan kirine bombeyên zindî, jinên Misliman di nav çar dîwaran de sînordar kiriye, bi rêbazên mehra demkî gelek jinan re zewac, avakirina harem û jinê vegerandina koleya seksê, ji bo jinan qedexekirina jiyana civakî, weke milkê zilam ji bilî îtaetê tu mafê jinê nasnekirin civakê ji ehlaq û wijdanê dûr xistine. Rêbertiya me dibêje “Civaka ku ehlaqa xwe wenda kiriye, civaka ku koletiyê qebûl kiriye ye”. Di vê wateyê de, yên ku bi feraset û pêkanînên DAIŞ’ê êrişî jin û civaka Êzidiyan kirin, kesên ku ehlaqa xwe wenda kirine û bûne kole ne. Ger DAIŞ projeyek DYA’yê be, êrişên DAIŞ’ê yên li ser Kurd û li ser şaneya Kurdan a Êzidiyan jî, armanca Tevgera Azadiya Kurd bi DAIŞ’ê kişandina şer, bi vê awayê lawaz xistin û xistina bin venêrîna xwe dihewîne. Yek ji rêbazên şerê taybet jî tevgerên şoreşger lawazkirin û xistina bin venêrîna xwe ye. Di vê wateyê de bi rêvebirina Gladîoya navendî û heremî yê Tirk ve DAIŞ, li qadên Kurdistanê hatiye şerkirin û hatiye xwestin ku li ber hêzbûna Tevgera Azadiya Kurd û li Rojhilata Navîn projeya Netewa Demokratîk were astengkirin.
Di armanca şerê taybet de her tiştê dijberî kapîtalîzmê heye. Armancê wî jî di warê siyasî, aborî, leşkerî û çandî bi hêzbûna kapîtalîzmê ye. Kapîtalîzm û emperyalîzm li ser vê bingehê rêxistinbûnên xwe li tevahî dinê belav dike û bi sazî dike. Ev rêxistinbûnên hatine avakirin ne tenê pêşketinên demkî û yek alî ne; ji paşerojê heya roja me weke encamê şerên ku ji bo desthilatdariyê hatine meşandin tê bidestgirtin. Xala wî yê navendî li ser mijarên ‘desthilatdarî çawa tê avakirin, komkirin û vesazkirin’ e. Rêxistin û amûrên xwe li gor vê ava dike.
Dê berdewam bike: ‘Beşa VI: Amûrên Şerê Taybet’
