Netewperestî, Asîmilasyon û Qirkirin
Netewperestî, weke çavkaniya aqlê zilam yê analatîk herê zêde li ser jin polîtîkayên rojane û dîrokî pêşdixe. Netewperestî ya ku di çerçoveya şerê taybet de tê şixulandin, weke îmalata zilam, newekhevî-yekdestî-navendperestî li ser kontrol kirina tahakkûm pêşketiye. Dewletê ku li ser civakê hikûm dike, bavê ku li ser malbatê hikûm dike, ev hikûmdarî li ser mûlkbûyînê tê avakirin. Ji xwe “di bingeha mûlkiyetê de amorê zor heye. Xweyîtî taybetmendiyê tevahî kesên xwedî milkin.” Dewleta ku xwediyê civakê ye, zilamê xwedî jin weke berhemê heman aqlê rollê xwe dileyzin. Malbatek ya jî civakekê de yekdestî serwer be bi zextê zilam ya jî dewlet tê qutifandin, tirsandin û di vecenige. Netewperestî herê zêde mudexeleyê qada jiyana jinê dike. Jiyana civakî tê polîtîk kirin. Di nava jinan de cudahiya çîneyatiyê weke dîwarekê ku neyê derbas kirin di hone. Di bişt zilaman de yê ku wê temaşe dike, biştgirî dide profîlê zilamê bi hêz û ji bo li ser hêza wê hêz bide avakirin tevahî hûnera xwe datîne holê û tîpê jinekê îtaatkar avadike. Jinên mensûpê çîna bindest jî ji bo welat zarok anîn û mezin kirin, weke dilxwazekê yê zêrevanê malbatê li ser bingeha xîzmetê ji welatê xwe re bike, parastina welatê xwe bike zarokên xwe weke leşkerekê baş xwedî bike û li ser bingeha xîzmetê ji zilam re bike di karê malê de ked dayîn û pêwîstiyê cînseltî yê reîsê malê baş pêkbîne tê perwerde kirin û ji vê tiştê pê tê didin bawer kirin. Ji bo van jinan ji derveyî malbat û mêrê wan tu pêşeroja wan nîne. Li ser riya malbatê birdoziya dewletperestî û netewperestî tê hilberîn û pejirandin. Pergala faşîst ya Tirkiyê de ya di serokatiya Erdoxan de pêşketiye şêwazê jiyana ji bo jinan hatiye pêşdîtin bi vê awayî ye. Jin bi awayekî girseyî beşdarî mitîngên Erdoxan dibin, bawerî pê tînin ku Erdoxan rêbereke bi hêze ji bo welatê wan şerê serxwebûnê dide û xwedî îmanekê bitûniye. Ev jinane bi çekê rêbazê şerê taybet yê ol û netewperestî hatine tijî kirin û korbûna birdozî-polîtîk wisa li wan kiriye ku her gotinê ji devê wan derdikeve bawer dikin.
Koletiya bi dilxwazî ya jî bi zorî tê pejirandin. Koletiya li ser vê bingehê hatiye pejirandin rêbazên şerê taybet dixin meriyetê de. Vê yekê jî bi avakirin û xwedî kirina tîpê jinên geleneksel re pêktînin. Nasnameya jintiyê bi riya xeyaltiyê ji nû de avadike. Di vê nasnameyê de windahiya kesayet, baweriya cewherî, rêzgirtina bi cewher û windahiya nirxê cewherî ye. Bawerî bi nirxê xwe ne anîn, di bin siya zilam de henase girtin, bi zilam re hebûna xwe pênase kirin û bê zilam ne fikrandin, biryar ne girtin û berpirsiyartî ne girtine. Di demên faşîzîm de jinên Alman ji zilaman zêdetir bi disîplîn û bi kuralin. Ev tîpê jina geleneksel yê ku bi psîkolojiya xwe bi dewlet û zilam re îspatkirinê pergal hebûna we domandiye û li ser linga ma ye. Di rejîma faşîst ya Tirk de jî tîpa Tansu Çîller ji bo vê mînakeke. Bi potînên leşkerî yê kiriye lingê xwe û kumê xwe re pozên di nava leşkeran de daye di demên wê de 5000 hezar gundên hatine şewitandin 30 hezar kuştinên kiryarê wan ne diyar, di van kuştinan de bîrê asîtan, revandin, îşkence, dibin çavan de winda kirin, ne dayîna cenazeyan, tîcareta spî, fuhuş û rêbazên çetecîtî, li ser çiyayên Kurdistanê bi sed hezaran operasyonên leşkerî, di nava dewletê de piştgirî dayîna rêxistinkirina dewleta kur pergalekê nijadperestî avakiriye û bi sazîkiriye. Margaret Thatcher ya ku li Îngiltere weke Demir Leydî tê zanîn di salên şerê sar de ala netewperestiyê hejandiye. Ji bo şer pêşbirka çek kirinê û firotinê di asta herê jor de pêkaniye. Ev tîpên jinan weke nûkerên pergala faşîst dişibin zilaman, bi aqil û îradeya zilaman hereket dike.
Bi birdoziya netewperestî civakekê ku hişmendî û cîhana xwe ya estetîkê winda kiriye tê avakirin. ev civak hatiye perçe kirin û xilas kirin. Ji bo hev tune bike û bi perçiqîne tê bikar anîn û vîna wê jî hatiye şkandin. Pergalên totalîter bi netewperestî gemçî û polîtîkayê şûr weke amorekê yê gef xwarinê bi rojane tê bîrxistin, aliyêdin de jî polîtîkayên şerê taybet têkiliyên navbera zayend û civakê xeyalî dike û ji nû de nîzam dixê.
Bijavtin ya ku yek ji rêbazên şerê taybet a ku bi kartîne, destpêkê mirine, belavê demê dibe. Rêbazê esasî yê bijavtinê helandine. Windahiya nasnamê avakirine. Pêvajoya ku kesayet ji civaka xwe û kesayetiya xwe berbi kesayetiyek cuda ve tê veguherandine. Koletiya hatiye hûndirîn kirine. Bandora wê dibin planekê de belavê demê bûye. Ger ku bijavtin hişmendî di helîne ew dem xwe di hişê wê kesê de bi cîh kiriye. Bijavtin pêvajoyekê yê biyanî bûyînê ye. ango vegotina qutbûyîna ji heqîqeta civakî û dîrokî dike. ji hêla modernîteya kapîtalîzmê ve pêvajoya biyanî bûyînê ya li ser mêtingeriyê ya jî bi amorên birdoziyê êrişê pêktîne. Mêtîngeran bi riya ziman û çand bijavtinê pêşdixin. Ji bo vê yekê saziyên perwerdê rolekê girîng di leyze. Di saziyên perwerdê de zimanê dayîkê biyanî-a din û bê hewce dikin, zimanê desthilatdar weke zemînê mevkî-cihê xwe çêkirin, bazirganî kirin, dewlemend bûyîn û nesîbê xwe ji pariyên dûzenê girtinê ava dike.
Serokatî, civaka Kurd weke civaka ku qirkirina çandî re derbas bûye pênase dike, pijavtin jî winda kirina ziman, bi karanîna zimanê cuda dinirxîne. Civak ya jî ferdê ku bijavtinê re derbas bûye çembera felekê re derbas bûye, ji nirxê xwe qut dibe, dur dikeve, jê direve û bişta xwe ditê. Ev rev û veger her çiqasî ji hêla pergalê ve weke ferzkirina“bi şibe min, ez te qebul dikim” xwiya bike jî, di cewherê xwe de ti carî vê civakê û gelê qebûl ne kiriye, her tim bi muameleyên çînayetiya duyemîn yên cotkar hatiye rewa kirin, wan xîzan kirine di sînorên biyolojîk de hatine hiştin kelepçe li hişmendiyê wan dane û kirine koleyên ezop. Ezop çiqasî xîzmet ji efendiyê xwe re bike jî gava dengê wê tê kêmkirin weke bilbilekê ku xistine qefesê de çiqasî awazê wê keyfê bide xwediyê wê ewqasî tê teqdîr kirin, gava keyîf nede xwediye xwe wê baskên wê were şkandin û mûyê wê were veriçkandin û bê avetin. Civak û ferdê ku bi bijavtinê re rû bi rû hatibe baweriya li hember xwe winda kiriye. Ji bo baweriyê pêwîstiya danahevên maddî û manewî, di nava pêvajoya dîrokî de bitûniya xwe ya çandî winda dike. bitûniya wateyê winda dike û nirxê xwe yê cewherî jî winda dike. di pêvajoya windabûyînê de bi ajoyê xwe di hêla bîyolojîk de jiyîn û jiyan kirinê, ji derveyê zêdebûyîna di hêla fizîkî de tu qadekê jê re nayê dayîn. Weke ku Nîetzsche jî gotî ye, “beriya zêdebûyînê afrînerek bi afirîne” beruvajiyê vê yekê li ser zêdebûyînê wê bikeve nava pêvejoyekê xwe bê wate û bê nirx kirinê de.
Di pêvajoya bijavtinê de civak û ferd, dibin navê şarezabûnê de destpêkê dibe evdê dewlet û desthilatdariyê ya ku berhemê aqlê analitik yê bi lenete, biştê wê jî di pêvajoya helandin û şibandinê de vediguhere koleyekê dilxwaz. Civak û ferdê ku hatiye bijavtin bi birdoziyekê homojen bixwere bûyînê tê derxistin. Di nava civaka ku bijavtinê re rû bi rû maye nûker weke yek ji tebeqeyên jor bi biçikare di leyze, kesîmêdin jî bi polîtîkayên dejenerasyon bê nasnmae, bê çîneyatî û tolaz tê hiştin.
Serokatî ji bo bijavtinê dibêje, “Asîmîlasyon ew çalakî û têkiliya yekalî ye ku di civakên şaristaniyê de yekdestdariyên sermaye û desthilatdariyê li ser komên civakî yên kirine statuya koletiyê pêk tînin, ji bo ku van koman bikin dûvik û movikên xwe, bikartînin. Armanca asîmîlasyonê ew e, ji bo mekanîzma mêtinkarî û desthilatdariyê bi mesrefa herî kêm kole peydakirin e. Koma tê asîmîlekirin, nasnameya wê bi xwe û hêza wê ya berxwedanê tê şikandin, di nava elîtên serdest de ji bo bibin koleyên kêrhatî tê amadekirin. Li vir fonksiyona bingehîn a koleyê tê asîmîlekirin ew e, ji sedî sed divê bişibe efendiyê xwe, ji bo bibe perçik û dûvikê wî her tiştî dike ji bo xwe bide qebûlkirin û bi vî awayî di nava sîstemê de ji xwe re cihekî çêke. Jixwe çareyeke wî ya din jî tineye. Ji bo karibe bijî divê nasnameya xwe ya civakî ya berê tavilê biterikîne û bi awayekî herî baş adepteyî çanda efendiyên xwe bibe û ev yek weke alternatîfa bi tenê jêre hatiye pêşkêşkirin. Civaka hatiye asîmîlekirin, ji formên wisa yên mirovan pêk tê ku herî sernerm in, herî zêde baz didin suxreyan, û bêwijdan, bêexlaq û bêzêhniyet in, di xulamtiyê de dikevin pêşbaziyê. Ti biryar û çalakiya wî ya bi awayekî azad bike, tineye. Kirine ku bi tevahiya nirxên nasnameya xwe ya civakî re xiyanetê bike. Kirine ku bibe mîna heywanekî di şiklê mirov de û bi tenê li pey ziktêrkirina xwe biçe. Elîta serdest, ji bo ku vê bênasnamebûnê li ser civaka asîmîlasyonê ferz bike du sîlehên bingehîn bi kar tîne: Ya pêşî, zora fizîkî ya berbiçav e. Di serhildan û serîrakirineke wî ya herî piçûk de jî şûrê serbirînê li ba dike. Ya diduyan, bi birçîbûn û bêkariyê re rûbirû dike. Dixwazin vê qanûna ji hesin bi cih bînin: Eger tu di nasnameya xwe ya çandî de israr bikî û nebî xulamekî li gorî efendiyê xwe, yan wê serê te biçe yan jî tu yê birçî bimînî!” Civaka ku di nava pergala desthilatdariyê de di helîn û dişibin hev, civakên ku ketine bin serdestiya birdoziya pergalê de. Bê watebûyîn, ji xwe rev, îxanet ji rastiya xwe re kirin tê wateya pejirandina mirina spî. Mirina spî weke kesekê ku di nava berfê de hêdî hêdî di tevize, dest û lingê xwe hîsnakin û demek şûnde xwe ji xewê re berdane. Mirina spî, vegotina weke nexweşekê bi narkozê tevizandin, bi hişekê girtî bi xewve çûyîn, bi afyonê hişê mirovan nava rastî û xeyalê de hiştinê dike. seriyekê bi afyon nikare bi tenduristî bi fikre, hûnera xwe ya muhakemê winda dike. pêvajoya bijavtinê tevahî encamê van rêbazan serkeftî bûye.
Lîberalîzm, bi pêvajoya entegrasyon bijavtinê xwedî dike û pêşdixe. Kesê ku entegre bûye dikare di saziyên dewletê de cîh bigre, bilind dibe û mafê hemwelatiyê qezenç dike. Entegrasyon bi dilxwazî pêktê. Lê ev dilxwazî encamê gelek mecbûriyetê de pêş dikeve. Ger ku tu nebî hemwelatî tu nikarî bibî xwedî milk, tu heqê te yê hilbijartin û hilbijirînê qezenç nakî, bi kurtayî, tu nikarî bi tu awayî bibî xwedî cudahiyekê yê civakê. Ev cudabûyîna yasayî mirovan ber bi entegrasyonê ve dibe. Lewra gelek malbat ji bo pêşeroja zarokên xwe bixin garantiyê de dikevin nava vê pêşbirgê de û bi dilxwazî vê yekê di ecibînin. Di cewherê xwe de tişta ku tê jiyîn mecbûrî şibandin û perjirandine.
Xweferzkirina “Ger ku tu naxwazî bimrî, xwe jibîr bike” ji hêla bijavtin û xwe bijavtinê re spartekek bingehîne. Mînak pîr û pîrikên me yên ku komkujiya Dersîmê dîtine qala vê komkujiyê nakin, ji bo zarok vê rastiyê nezanin dibin navê parastina zarokên xwe veşartî dihêlin û Atatûrkperestiyê derdixin pêş. Mînak weke Kurd me her tim li hember êrişên ku pêk hatine me bi armanca parastina nasnameya xwe berxwe daye, lê bi taybetî di van sedsalên dawî de bijavtinekê kur re jî rû bi rû hatine. Dibin pêşengtiya Serokatiya me de pêşketina têkoşîna azadiyê hiştiye ku nasnameya me were dîtin û were rêxistinkirin. Ruxmê vê rastiyê jî bandoriya modernîteya kapîtalîst a ji Tirk, Erep û Farisan bandoriyek cidî çêdike. Di vê wateyê de bijavtin rêbezekê bi bandor yê şerê taybete. Di pêvajoya bûyîna yekê din de qanî bûye vê yekê jî hûndirîn kiriye ev yek jî guhertina koletiyê ye, lewra gelek xetere. Rastiya lîberalîzm ya desthilatdariyê di her deverê cîhanê de “ger ku tu bişibîmin dikarî bijî, dest ji xwe berdî tu bi nirx dibî” vê bendê di hişê jinan de, zilaman de û civakan de li ser dilê wan dide. Şerê taybet, weke tevnapîrîk ew rastiya ku tu difikrî li hember wê şer dikî yek ser teslîmê wê rastiyê tê kirin e.
Dê Berdewam Bike: ‘Şerê Taybet Beşa XII: Zanistperestî’
