Rêber Apo
Û dîsa li derve li Ewropayê bi taybet dîsa li metropolan şervanên aştiyê yên heqîqî hene. Ji van re rêz û hurmeta min a mezin heye. Me jî jixwe aştî, agirbest çêkir. Ev tiştên şaş nînin. Dema pêwîst bike wê dîsa bên kirin. Lê belê yek jî eniyeke aştiyê ya pir sexte û bi tehlûke heye. Mîna li ser esasê teslîmiyeta Şemdîn an jî li ser esasê teslîmiyeta hemû mirovên li ber xwe didin. Dîsa gelek partiyên bi nîzam hene. Mînak em Partiya Refahê bifikirin, weke Erbakan an jî rast e, şaş e ez tam nizanim, ev Şaredarê Stenbolê yê dawî jî ku derdixin derveyî polîtîkayê, bi awayê bi yên sembol Refahê bidin meşandin rol didin wan.
Niha li ser vî bingehî li Tirkiyeyê polîtîkayek tê kirin. Li ser vî esasî yek jî aştîxwaziyek tê kirin. Ango bi awayê wê berxwedan bê qutkirin, kesên ne di bin kontrole de wê neyên berdan, li ser bingehê Îslamgiriya yên bi temamî teslîm bûne, Kurdîtiya yên bi tevahî teslîm bûne polîtîkayek di rojevê de ye. Niha lingekî pir girîng ê wiha yê komployê heye. Lê belê helbet ji bo ev tam bi ser bikeve divê em werin helkirin.
Eger em bala xwe bidinê, ji bo ev aliyê vê komployê, vê komploya girêdayî Fermandariya Hêzên Taybet temam bibe, tenê hinekî bi hewldana navneteweyî dikare were pêkanîn. Li ser vî esasî xebitîn. Heke hûn bala xwe bidinê, weke berhemeke vê peymanê dîsa di dema Mesut Yilmaz de, 6’ê Gulana 1996’an ev bombekirina bi rastî pir mezin bû, ku wê deme em pir baş dizanin Îsraîl li benda vê bombekirinê bû, di nav nîv saetê de Londonê agahiya vê girt, û dîsa li Enqereyê bi civîneke bilind a taybet wê Mesut Yilmaz jî wê rojê bi civîneke çapemeniyê ya taybet ji cîhanê re eşkere kiribana. Ya rastî ew bi ser neketibû. Bi rastî teqemeniyeke F-4 bû û darên bi qasî kîlometreyekê nêzî wê jî ji erdê rakiribû. Tiştekî wer bi bandor bû û ji operasyoneke wiha bi hêvî bûn. Ev nehat biserxistin, lê girîng e. Yanî ev operasyoneke ku Tirkiyeyê bi tena serê xwe kiriye nebû, ya li hemberî me. Ji vê dîrokê ve mesele ne bi bombeyekê, dê sîstemeke wisa biafirînin ku ji sedî 99,9 cihekî mirov bireve neyê dîtin. Ev pir girîng e, ji ber hema hema em ji hemû komployên berê bihurîne. Ev bombekirina mezin a dawî ku pir jê bi hêvî bûn, Mesut Yilmaz heta sibehê mîna agir pê ketiye, û heta sibehê ranazin. Wê demê tê bîra min. Rojnamevanan jî seh kiribû, fêm kiribûn.
Şêwazê pêkanîna komployê hinekî balkêş e. Wisa ne bi tenê çekekê, dîsa ne bi tîmekê, bi awayekî mirov qet nikaribe jê rizgar bibe û divê rejîma Sûriyeyê tevlî vê bikin. Li gor wan divê bikin du hedef. Niha ji bo vê, ji aliyekî ve pirtûkek jî hat nivîsandin. Pirtûka Tom Clancy. Pirtûka, çalakiyên rê li ber şer vedikin, li gor min balkêş e. Ew tevahî planê bi esasî dide dest, eşkere dike. Planeke wisa ye ku dê fûze jî bikevin nav meseleyê ku mînaka vê ya eşkere fûzeya li Sûdanê ye. Niha fûzeya li Sûdanê hat teqandin, ji bo rê li ber fûzeya li Rojhilata Navîn bê teqandin e ku her kes ecêb bimîne. Çima ji bo Sûdanê wiha ye, wê deme şîroveyeke wisa hat kirin: “Eger li Sûdanê didin, çima mirov li Sûriyeyê nede?” Ji bo rê li ber komploya li hemberî me bê vekirin, weke çalakiyên tinekirina bertekên li qada navneteweyî tê fikirîn.
Di wê navberê de yek-du dek û dolabên din pêş xistin. Mijûlkirina Talîbanan bi Îranê re, ji ber welateke herî zêde wê li hember êrîşeke muxtemel a li ser Sûriyeyê derkeve. Mecbûr kirin ku berê 250 hezar eskerên xwe bide Talîbanê. Dîsa Sovyet bi îhtîmaleke mezin wê bandor bike, Rûsya dikare mudaxele bike yan jî herî kêm di dijderketinê de dikare helwest nîşan bide. Ew jî bi meseleya Kosovayê ve girêdan. Eger hûn bala xwe bidinê bi awayekî anormal ev Kosova hat îcadkirin.
Hema di carekê de em nebêjin Cotmeh û derbas nebin. Di vir de bêguman plan kirine ku di salvegera 75. a Komarê de bi temamî ji me rizgar bibin. Niha salvegera 75. a Komarê girîng e, lê belê ya girîngtir û bi belge ya ji meseleya vê agirbestê û şûn ve ye. Sedema ku min agirbest hinekî dirêj kir ji bo fêmkirina naveroka meseleyê bû. Eger hûn li xalan binêrin çarçoveyeke agirbestê ya baş e. Çarçoveyeke agirbestê ya kesekî hişê wî temam e divê îtiraz neke. Û me jî got ku dibe, bêyî ti teredûtê. Lê dîsa jî bi awayekî bi tedbîr. Hela ka em binêrin dawiya wê dê çawa be? Ev tiştekî mukemel e, bi gotina wan, wê pêvajoyeke siyasî ya ji dema Ozal baştir dest pê bike. Ma ji vê rasttir çêdibe? Tiştekî muezem e. Hema hema me got ku di salvegera 75. a Komarê de pakêta demokratîkbûnê ye. Me got ku hûn çi bixwazin em ê bikin. Me got ku we got agirbest em ê pêk bînin. Lê belê me got bi sînor be jî bersivekê bidin. Me dît ku bersiveke hevgirtî nîne.
Dawiya Îlonê hat ku qaşo dê di wê dîrokê de hinek bersiv hatibana dayîn, nîne û operasyon pêl bi pêl tên pêşxistin, bi awayekî tengavtir. Helbet di vir de guman her çûn zêde bûn û ew axaftina Cotmehê ya Demîrel a tê zanîn balkêştir bû. Û li pey hevdu mîna pê li bişkokê kirine, pêvajoyek hat destpêkirin. Niha teqez dîsa bi Îsraîlê re peyman hatiye çêkirin, ceribandineke wê bi ser neketiye, dîsa tedbîrên pir taybet hatine girtin, hem jî di asta cîhanê de. Tiştekî pir ecêb e. Ji bo Amerîkayiyan belkî girîng be. 9’ê Cotmehê roja qetilkirina Che Gûevara ye. Heman roj e, rewşeke balkêş e. Ez texmîn dikim ku dixwaze me jî bi dîrokeke wiha re bike yek. Bîranîna vî şoreşgerê mezin ku hinekî dişibiyê, di wê rojê de qaşo pêkanîna tiştekî wiha li gor berjewendiya xwe dibîne.
Navê operasyona li dijî me Operasyona Tofanê bû. Û yekîneyên artêşê yên Komara Tirkiyeyê ev weke koz bi kar dianîn û hinekî jî rast e. Helbet bersiva me ya ji vê re jî ew bû ku em Keştiyeke Nûh çêbikin, bibin Keştiyeke Nûh û bi wê keştiyê re di nav wê tofanê de pêş bikevin. Niha rewş wiha ye. Em ê hewl bidin karibin hostetiya ku êdî vê keştiyê bi awayekî saxlem bi cih bikin nîşan bidin. Kurd di nav tofanekê de ne, divê mirov vê beriya her tiştî baş zanibe. Bi rastî bi salan e, bi sedsalan e tê xwestin ku tofaneke herî xerab bînin serê vî gelî. Tesaduf jî nîne. Ev tofana Nûh, di dîrokê de tam jî timî wer hatiye serê gelê me. Pirsgirêk helbet bi şexsê min ve eleqedar nîne, lê ez vê pir tîpîk dijîm. Heta nava dilê xwe em hîs dikin.
Di vê navberê de min hinek nêzîkatiyên şaş û kêm dîtin. Min helwesteke bi awayê bi hêsanî kêfxweş dibin an jî pir xemgîn dibin dît. Çi di nav gel de, dîsa çi di nav dijmin de, min helwesta bi hêsanî kêfxweş dibe û wer bi hêsanî dev ji xwe berdide dît. Lê belê dîsa helbet pir ecêb e, me hesabên besît ên veşartî yên hinek hêzan dît. Pêvajoyeke îmtîhanê ya muezem e û ev didome. Helbet di serî de di nav tevgera me de jî min têgihiştin dîtin, kesayet dîtin. Bi qasî dilgermiya gel, me êşên wan jî dîtin. Bi qasî hêviyên wan ên kêfxweşiyê, tehlûkeya mezin a di nav jî de ne, min dît. Helbet diyar e ku dê ev bandoreke awarte ava bikin. Bêguman min rezîltî, besîtiya kesên dixwazin vî gelî bixin nav rewşeke xerab, dîsa min rezîltî û besîtiya mirovên, dewletên, serokdewletên û serokên hikûmetan ên xwe bi şeklî nîşan didin ku mafên mirovan diparêzin, demokrasiyê diparêzin û nizanim modern in dît. Mesele helbet meseleya ji bo şexsê min cih bê dîtin neyê dîtin nîne. Mesele ne ew e, mesele ji bo gelê kirine vê rewşê mirov tiştekî bibîne nebîne ye. Qet naxwazin nêzî vê bibin. Em ji ber vê êşeke mezin dijîn. Ev mirov her roj xwe dişewitînin. Ango ez bawer nakim di ti serdema dîrokê de mirovatiyeke evqasî xemsar hebe. Mirov di nav êgir de xwe dişewitînin. Niha ma ti kes pirs nake, yanî heqê me nîne em zêde tiştekî bixwazin, destek bixwazin, lê herî kêm li hemberî dijminê me, li hember vê Komara Tirkiyeyê ya li hemberî rêgezên wan şer dike, û heta di gelek saziyan de endama wan e diviyabû berpirsiyartiya xwe hinekî anîbana ber çavan.
Peymana Lozanê wan bi xwe çêkir. Lozan li Lozanê hat çêkirin, lê niha li Swîsreya xwe weke xwedî demokrasiya herî mezin dihesibîne binêrin. Ji GAP’ê parek danê, durûtiya nake namîne û bêyî şerm bike ji min re kaxezê dişîne dibêje, “Eman tu neyî welatê me.” Dewleta we bi serê de we de hilweşe. Jixwe ez nefikirîm bêm welatê we. Yanî welatê hesabên ev qasî xweperest e. Lê dizane ji GAP’ê par bigire. Ji niha ve dikarin 500 mîlyon frang razînin. Lê belê xelkekî van erdan jî hebû, di nav êş û êşkenceyê de. Ez ê nebêjim 500 mîlyon, çend qirûş jî ji bo êşa wan razandiba ma nedibû? Bi êş jî bin divê mirov van rastiyan diyar bike. Bi welatê me re eleqedar bibin, lê diviyabû tenê li ser hesabê mêtinkariyê nebûya. Ka ji bo demokrasiyê, ji bo mafên mirovan hûn di nav livûtevgerê de bûn? Weke min got, dibêjin em Apo bê bandor bikin. Ez jî tavilê diyar bikim ku hesabekî kirêt e. Divê min ne ji bo min, ango divê min weke mirovekî siyasî bifikirin. Bêbandorkirina min, qaşo Kurdên têkiliya wan bi Enqereyê re heye hêdî hêdî derxistina pêş, ev çi bêşerefî ye, ev çi hesabperestiyeke xerab e. Ev Kurdên têkiliyên wan bi Enqereyê re baş in, kî ne? Van kesan çi kiriye? Ev kesên bi meaşên Enqereyê ku ew pereyekî qirêj ê Enqereyê ye, pereyên çeteyan e, bi awayekî kirêt û bêşeref, xwîna vî gelî vedixwin, heta dawiyê înkar dikin û bi vî rengî xwe didin jiyandin, ma ji derveyî vê çi kirine? Mirov hinekî durû dibe, hinekî bi awayekî înkarker nêzî zimanê xwe, dîrokê dibe, lê diviyabû ne ev qas bûya. Qet nebe diviyabû ev êşkence sekinandibana. Diviyabû Ewropayê ev hinekî pirs kiriba. Lê wê pirs nekin.
Niha hemû mesele ew e ku dibêjin em ê çi ji Apo bikin? Apo nizanim, te dît min jî got ku ez bi xwe jî ew qasî pir naecibînim an jî ez bi xwe jî rehet nînim, lê ji bo vî gelî pir eşkere yanî bi qasî serê derziyê be jî me hewl da bi fêmkirina hinek tiştan re em peyamekê bidin. Hesabên bêbandorkirina vê hene. Ji sedî sed Ewropaya wê jî, Amerîkaya wê jî hemû di nav de ne. Yanî wê çawa bêbandor bikin? Çawa yanî nizanim wê ji Kurdên Enqereyê cuda bikin, wê ji Kurdên li Amedê yên bi Enqereyê re navbera wan xweş e cuda bikin? Hinekan bi rêya dozger ditirsînin, hinekan bi girtinê ditirsînin an jî bi avêtina kîjan aliyê cîhanê, an jî bi virde û wirde ditirsînin. Pêwîst e, mirov eşkere bêje. Meriv qet nikare ji wan bawer bike. Mirovan dikarin bidin revandin, bombe bikin. Ango krîza Rojhilata Navîn jî jixwe ev bû.
Qaşo ez sîstema wan tengav dikim. Lê belê pêwîst e, mirov ji van pirs bike. Ango li holê gelekî bi mîlyonan yê ew avêtine erdê heye. Niha ez ji bo vê dibêjim. Dibêjin mafê mirovan, dibêjin demokrasî, yek jî bêyî şerm bikin dibêjin terorîzm. Niha ji terora herî mezin a cîhanê re dibêjin tofan. Ev mutefîkê we, bi taybet ez bang li Amerîkayê dikim, ev mutefîkê we dibêje tofan, navê tetbîqatekê ye. Tofan çi ye? Serokê Amerîkayê, rayedarên Amerîkayê bila fêr bibin. Tofan jiholêrakirin e, nehiştina zindiyan e. Niha baş e, ev mutefîkê we ji mafên mirovan re bi hurmet e, terorîst nîne, ez terorîst im. Min bê şert û merc ji bo aştiyê xwe neanî cem we, heta min xwe weke rehînekî negirt? Niha bi rastî di wan de çi mentiq heye, fêmkirina wê pir zehmet e. Yanî xelkek dibe ku bêhêz be, belkî bêberdevk be, nizanim bêparêzer be, lê rastiyek e. Diviyabû hinekî wijdanê mirov ketiba nav tevgerê. Bi vê roja pîroz re, niha dibêjin Hz. Îsa, lê ez bawer im yanî ez wê dibêjim. Bila Hz. Îsa bi kincên min were li vir rûne. Kesek ji bo merhebayê bidiyê nayê li cem rûnane. Em bi rastiyeke ev qasî di nav berjewendiyan de hatiye veşartin re rûbirû ne. Em dizanin ku Hz. Îsa merivekî mezin e. Aştîxwazekî mezin bû. Aştîxwazekî van erdan bû. Heydê wê demê ev cîhana Xirîstiyaniyê ji bo Kurdan hem jî ji vê pergala zilmê ya li serê me kirine bela re wê kengî bêjin bes e? Ji bo Hz. Îsa ji bo hurmeta ji Hz Îsa re wê kengî bêjin? Ez li vir hurmeta rêzdar Papa ya ji bo Kurdan bi qîmet dibînim. Lê ew wezîfeyên xwe nayînin cih. Niha hemû pirsgirêk ji Apo re cih nabînin. Tu dibêjî qey derdê min ew e ku ji xwe re cih bibînim. Min ji heft saliya xwe ve malbata xwe aniye hemberî xwe û bi vî awayî min xwe daye jiyandin. Min xwe amade kiriye. Bila qet hewl nedin, hêza wan a min nerehet bikin jî nîne. Bila nekevin nav wê hewldanê. Lê belê di şexsê min de li hemberî xelkekî ku li mafên xwe digire, divê wer bêrûmet nêzîk nebin. Pirsgirêk ne ez im. Lê niha ferq kirine ku dibêjin heke em bêbandor bikin, em serî ji gewdeyê qut bikin eh em ê bixwin. Mesele ev qasî besît e. Hela divê xwe pir bi aqil û me jî serserî nehesibînin.
Kurdên çiyayî diyar e, di dîrokê de timî bûne xwarin. Niha me hewl da em hinekî komî ser hev bikin. Teqez bi rêz û hurmet nêzî vê nabin. Dibêjin, em bixin bin kontrolê, em dengê wî qut bikin ku nikaribe siyasetê bike. Jixwe Komara Tirkiyeyê vê ji bin ve bi van re dike. Eşkere ew bi xwe dibêje.
Rewş niha ev e. Bila gelê me li qisûrê nenêre, yanî me dixwest bi sedema vê sersalê mizgîniyên xweş bidin. Lê belê ev dinya, dinyayeke ku me afirandiye nîne. Ev îrade ji salan ve, ji sedsalan ve dinyaya mêtinkariyê, zextê, êşkenceyê ye. Bi êş e, lê rastiyek e. Hemû tişta em dikin ew e ku em van dijminan hinekî derxin holê, van bêînsafan hinekî derxin holê û eger mimkun be, li hemberî wan bibin xwedî têkoşîneke hevgirtî û mezin. Niha rewş ku wiha ye, ne pêwîst e meriv ji bo me xwe bişewitîne, ne jî ji me mûcîzeyan hêvî bike. Li gor min ango pêwîst e, her kes li gor wijdanê xwe hinek tiştan bike.
Li cesareta ciwanên me binêrin, li cesareta keçên me binêrin. Di dîrokê de di nav ti neteweyekê de nîne wiha, heta mûyên pora xwe ku xwe parçeparçe dikin. Pêwîst e, em van fêm bikin. Divê hûn ji bo wan kampanyayan li dar bixin. Heke hûn vê nekin, hûn ê çawa bêjin, em rewşenbîr in. Mirov dema behsa wan dike, pir bandor dibe, fedî dike. Ha ez dibêjim ku min ev jî danî aliyekî, yanî li hemberî me dijminek heye, behsa wê bi awayekî nelirê û bi xavî me bixwe dike. Li hemberî vê jî îmzeyan kom bikin. Pêwîst e, ji sedî sed li hemberî vê hûn hinek tiştan bikin. Wê aqûbeta Apo çawa be? Nizanim welatê Apo biçiyê wê çawa bibe? Apo bazariyê dike, Apo nizanim tengav bûye. Niha ez vê ne ji bo xwe, lê ji bo vê gelî bi xemgînî pêşwazî dikim. Ya rastî min ti carî ev der nefikirîn. Ez welatên din nefikirîm. Di nav çar dîwaran de jî bi awayekî pir mezin û bi bandor welatê xwe difikirim. Û mirovên welatên me wê fedakariya xwe destnîşan bikin. Ez li derve nînim, min timî got. Nêzî 20 sal in li derve me, lê min welatê xwe li derve afirand û di gorê jî de be ez ê karê afirandinê bidomînim. Helbet ev mesele ji bo min nîne. Wê welatê mirovên me ku derê be, wê jiyana mirovê me li welatê wan çawa be? Niha ev pir girîng e. Hûn ê çawa li welêt bin, bêyî li xerîbiyê birizin, hûn ê bigihîjin wê derê? Ev pir girîng e. Têkildarî vê, mirov kampanyayan, yekîtiyan pêş bixe pir girîng e. Lê belê helbet weke min got, Ewropa hinekî dixwaze rûmeta mirov bişikine û biçûk bike. Divê Ewropa ev qasî li beramberî welatên xwe nekeve rewşeke berevajî. Aliyek di nav ezabê cehennemê de ye, aliyek tenê lê dide, êrîş dike. Di vir de bêalîtî filan nabe. Di vir de meriv dikare behsa şirîkatiya ji zilmê re bike. Em têgînan hinekî rast bi kar bînin. Wisa bûna xwedî wijdan şertekî rewşenbîriyê ye. Di dîrokê de li Ewropayê jî rewşenbîrên bi nav û deng hene. Divê em wan rewşenbîran jî hinekî ji xwe re esas bigirin. Li holê meseleyeke bi navê Apo nîne. Jixwe ez ji kesekî ti alîkariyekê naxwazim. Ez careke din bi vê wesîleyê destnîşan dikim. Divê kesek ji bo min dilopek rondik bi xwe nede rijandin. Hela çalakiyeke weke şewitandinê ez qet teswîp nakim. Dîsa ji bo min meş jî tên lidarxistin, qet pêwîst nake. Lê eger hûn ji bo xwe dikin, heta dawiyê ez ê piştgiriyê bidim we.
Heke hûn rojî digirin û eger ji bo hûn nefsa xwe bi welatê xwe ve girê bidin û rojî digirin, hêja ye, hûn ê dewam bikin. Hemû civînên we, hemû piştevaniyên we, helbet divê ji bo welatê we û azadiya welatê we be. Ez ji bo vê hatime vir. Ez ji bo xwe nehatim. Ji bo ji xwe re li cih bigerim nehatim. Ez berê jî hatibûm. Di 1982’yan de ez hatim Ewropayê. Sala 1987’an jî hatim. Yanî otel jî hebûn, hûn yeqîn dikin, min hêza 15 rojan tehemûl bikim li cem xwe nedît. Di malên herî rehet jî de dimam. Min tehemûl nekir û careke din vegeriyam. Rewş ji vê pêk tê. Sedema ez hatim vir jî ez careke din destnîşan dikim. Ji bo ji vî gelê di nav ezabê cehennemê de ye, kêm jî be, li van deran tevkariyekê bikim, hatim. Ji bo vê hinekî nîşanî Ewropayiyan jî bikim, hatim. Ji bo ji vê re bêjim bes e hatim. Ji bo ji komareke têkildarî welatê xwe ev qasî ketiye nav rewşeke berevajî, ji bo vî cinawirê wan bi xwe afirandiye bisekinînin, çêkirina wesîleyekê bû. Lê naxwazin vê bibihîzin.
Dûr disekinin, di bin navê me nedît, me nebihîst de statuyek, rewşek afirandin. Wê dadgeh ava kiribana, dest jê berdan. Ya rastî min qebûl kiribû. Wê nizanim girêdayî Konseya Ewropayê yan jî Yekîtiya Ewropayê tiştek ji bo me pêk anîbana, ew jî ji bîr kirin. Çima? Ji ber dinêrin ku li gor hesabê wan nîne. Niha jî dibêjin em dûr bikin. Baş e, qet pêwîst nîne. Em ê dûr bikevin, ez ê dûr bikevim. Jixwe hûn min bi zincîran jî girê bidin, ez zêde li cem we namînim. Lê belê pirsgirêkeke ciddî heye. We biryar girt. Di gelek sazî û dezgehên xwe de we xwest hinek tiştan bikin. Hatina me ya vir ji bo pratîzebûna wê bû. Meriv divê hinekî ji biryara xwe ya digire re rêzdar be. Hewce ye Parlamentoya Ewropayê ji biryarên xwe re, Konseya Ewropayê ji biryarên xwe re rêzdar be. Ma muxatabê wê ne em in? Ma hûn me weke aliyekî pirsgirêkê nabînin, hem jî ma hûn me weke aliyekî sûcên wê hene nabînin? Baş e, ma çima ev bêdengî, çima wer me li derve dihêlin? Heke hinek hesab nebin, xemsariyeke wer mezin nebe, divê ez van zanibim.
Bi kesên ji rêzê re guftûgo dikin, lê xwe nadin ber guftûgoya bi me re. Bi we re guftûgo dikin, lê bi me re nêzî guftûgoyan nabin. Vê jî divê hûn li ber çavan bigirin. Mafê îltîcayê didin we hemûyan, lê vaye nêzî me nabin. Ev jî pir balkêş e. Ango em bêjin, em hêza afirîner a vê pêvajoyê ne, lê me tine dihesibînin. Lê mafê îltîcaya siyasî ji şivanê li çiyê bigirin, heta kesên xwendin-nivîsandina wan nîne, bi vî awayî yan jî awayekî din didin her kesên xwe avêtine vir. Me jî bi awayê hûn dikarin bên girtin, nizanim dozger biryaran derdixe û bi vî rengî ditirsînin. Ev rewşên ecêb in. Ez van ji bo hûn xemgîn bibin diyar nakim, lê bi îhtîmaleke mezin ji bo wê fêrkar bin û weke erkeke rêzdariya ji rastiyê re ez diyar dikim.
Niha bi kurtasî wê sibe çi bibe ez nizanim. Gelê me, dost, hemû rewşenbîrên me bila vê zanibin ku gengaz e tiştên pir trajîk jî çêbibin. Dibe ku tiştên pir baş jî çêbibin. Dema min dest pê kir jî min wer dest pê kir. Ez bi îradeya xwe hatim. Bi îradeya xwe jî ez ê dawiya xwe hilbijêrim. Min got dibe ku ev rojiyeke mirinê be jî. Yanî bi îhtîmaleke mezin ev mafê min jî heye. Ez kesekî welê nînim ku were qutifandin, nizanim li ser dek û dolab bên çêkirin û bibim amûr nînim. Ew bi xwe jî vê dizanin. Bi sedema wiha bûye jî pêwîst nake meriv bi awayê, ‘Wax çima wiha bû, wax çima me ev nekir?’ xwe xemgîn jî bike. Ez ne ji bo ji xwe re hêz bigirim, ji bo hêz bidim gel hatim. Ez hê jî vê hêza xwe didim. Û ya ji niha û şûn ve wê wiha be. Ji mirovekî ji vê bêhtir nikare bê hêvîkirin. Em ji bîr nekin, yanî ji bo tiştekî bêtenduristî çênebe, ji bo nelihevkirinek çênebe, ez naçim hewşa hewadariyê jî. Ez hewl didim ev qasî bi berpirsiyarî û bi disîplîn bijîm. Lê bi sedema çêbû jî divê mirov qiyametê raneke yan jî herî kêm ji bo pêşketina we divê hûn binirxînin.
Ez dikarim vê ji her demê bêhtir bi hêz û bi xurtî bêjim ku ez winda bikim jî ev gel bi ser ketiye. Ev ji sedî sed wiha ye. Heke hûn derfet û îmkanên serketinê bi awayekî layiqê wê binirxînin, paşdeketin bila li cihekî bimîne, seknên tînin nuqteya, tê winda bikî, serketina vî gelî niha girêdayî tinebûna te ye, ez vê jî qebûl dikim. Ez wer meqam, rutbe filan jî naxwazim. Jixwe weke kes ez layiqî xwe nabînim, wer sifetên resmî li xwe bikim. Lê heke wê bidin, ez ji vê re jî amade me. Min ev jî gotibû. Heke girtin be, girtin, li cihekî eger mirin be jî divê mirov bimire, tenê bila gel bi ser bikeve. Divê mirov van jî bi erênî binirxîne. Pêwîst e mirov wêrek be. Bi kurtasî, divê mirov bi rûmet be. Ev gel jî ji vê yeqîn dike û van şehîdên leheng ez bawer im ku ev eşkere nîşan dan, ji bo min bi rastî qîmetekî mezin e. Bi îhtîmaleke mezin bi awayê xwe bisipêrin wan, em ê jî karibin bibin xwedî egîdiyekê.
Li Ewropayê rewşeke min a bi hêvî yan jî bêhêvî nîne. Ewropayî di vê demê de bi taybet pir baş dizanin hesabên xwe bikin. Rasyonel in, bi aqil in, wijdan û berjewendiyên xwe pir baş kirine yek. Ez bawer im, maceraperestekî wekî min ji bo xwe wê guncaw nebînin. Rewş ev e. Em di dema Romantîzmê de najîn. Jixwe Ewropa rastiyeke welê ye ku heta qirika xwe bi berjewendiyan û plana berjewendiyan re tevdigere. Min berê jî ev dizanî. Kurd hinekî pere dikin, li hemberî Tirkan. Sax bin, ew baş bi kar anîn. Ez tiştekî din ê besît ji we re bêjim. Min berî niha behsa Swîsreyê kir. Sermaye razandineke 500 mîlyonî ji bo GAP’ê girt. Swêd girt, Norwecê girt. Elmanyayê heta qirika xwe girt. Îngîltereyê girt. Niha Fransayê girt, Îtalya wê ji nû ve bigire. Li cem wan wiha ye.
Niha mijara dengê Kurdan, xwîna Kurdan ez zen dikim ku bêyî tiştekî bidin Kurdan an jî weke parsektiyekê bi tiştekî herî erzan wê bigirin. Hesab ev qasî besît e. Niha çima min qebûl nakin? Ez bawer im, ji bo we fêmkirina vê, tiştekî ev qasî zehmet nîne. Ew e yanî ez ji wan re giran têm. Ji ber yekî min hinekî qebûl bike, divê dest ji berjewendiya xwe ya ekonomîk berde. Herî kêm bi ya têkildarî Komara Tirkiyeyê re. Ji bo vê qebûl nakin. Yan na eşkere ye ku ez siyasiyekî herî yekemîn im. Eşkere ku ji hêla hiqûqê ve divê yê herî destpêkê muxatab bê girtin ez im. Lê belê di vir de berjewendî dibêje ku eger tu qebûl bikî wê 100 mîlyon dolar biçe. Lewma ne mimkun e, ez li Ewropayê hêviyan bikim. Di avahiya mentiqa Ewropayê de ev nîne.
Her welat niha Kurdê xwe çêdike. Çima? Ji Tirkiyeyê berdêla wê pir û pir digirin. Vaye Swîsreya xwe pir demokratîk nîşan dide, ma ne wisa? Ango ev qasî eşkere ye. Li Rûsyayê jî wiha ye. Welatên din ên biçûk-mezin jî wiha ne. Niha bazara li ser Kurdan ava bûye ev e. Mixabin, Komara Tirkiyeyê di vê mijarê de pispor e. Tecrûbeya wê ya 15 salan heye. Dizane her kesî jî bêdeng bike. Niha wekî min got, bihayê min giran e. Yanî bi mentiqa berjewendiya ekonomîk divê ez li ti deverekê nesekinim. Çîrok ev qasî besît e. Ji ber ez li gor hesabê berjewendiyên wan nînim. Lewma ez nebêjim, ez ê bikevim nav zorî û zehmetiyan, lê ez ê meşeke krîtîk û ecêb bidomînim. Û ez têkildarî vê wisa îtîrazkar, nizanim bi gazinc nînim. Rêya xwe min bi xwe hilbijart, dawiya wê jî ez ê bi xwe bînim. Ev wiha ye yanî, û divê meriv ji vê aciz nebe, nexeyîde. Ez ê xwe ji bo hesabên wan ên berjewendiyan xerc nekim, ev pir girîng e. Ez ê heya hesabên wan ê berjewendiyan xwe biçûk nekim. Ez ê neyînim nuqteya ku bêjin tu ji bo me bi feyde ye. Ez ê bêjim, ez ji bo Kurdistanê bi feyde me, ji bo vî gelî bi feyde me û dest ji vê bernedim. Cewher û naveroka meseleyê ev e. Ez çi bikim? Yanî ma ez dest jê berdim?
Barzanî vaye çûn, heta dawiyê bi wan re li hev kirin. Heta dawiyê li ser esasê tinekirina me hesab jî kirin, plan jî kirin. Vaye pere tên. Berjewendî ew e ku pere didin wan, lê ji bo me jî ew e dinyayê li me teng bikin. Hesab û kîtaba hemûyan diyar e. Kesayeta Kurd divê hinekî van fêm bike. Li şûna bigirî, bila hêza manedanê nîşan bide. Ji bo welatê xwe tiştekî karibe bike hebe bila bike. Divê ji min jî zêde tiştekî daxwaz neke. Divê ji bo min negirî. Ji ber min ev hesabên berjewendiyan xerab kir. Min pir xerab kir. Diviyabû xerab bikim, ji ber bi awayekî din Kurdistan nikare xwe îfade bike, ti kes xwedî li vî gelê Kurd dernakeve. Dema hûn tengav dibin, bi awayê, ‘Ma Kurd dikarin çi bikin?’ hûn dikarin alîkariyê bixwazin. Hûn dibêjin, Apo nizanim wisa tevdigere, wiha tevdigere. Baş e, hûn bi qasî dixwazin normal tevbigerin. Bi mentiqa normal, lê hûn nikarin fûzeya xwe jî bi cih bikin. Vê bêyomtiyê jî heta dilê xwe divê hûn bijîn.
Ev Yewnaniyên bi aqil, ji Serokwezîr nizanim heta ku derê pêwîst e, vê wer hesab bikin. Lê ev biçûkbûna min nîşan nade. Nayê wateya ku ez pir tengav dibim. Ez ji bo gelê xwe dikarim li hewayê jî melevaniyê bikim. Ev qet girîng nîne. Ez dikarim di gorê de jî bijîm. Ya girîng li vir maceperestiya min, ne maceperestiya min nîne. Ya girîng ew e ji bo xelkekî fedakariya herî mezin min nîşan daye. Ev ji bo min bes e. Li gor min rûmet di vir de ye. Payeya rûmetê ya wê hinek kesên din bi min vekin, qet û qet girîng nîne.
Ez ê tevahiya hêza xwe bi kar bînim û van çend mehên li pêşiya me bi awayê seruven û serhatiya aştiyê derbas bikim. Ya rastî diviyabû ne serhatiyeke aştiyê bûya. Diviyabû pêvajoyeke jiyanê ya xwezayî bûya. Lê belê ji bo min tam serhatiyek e û jixwe ji bo vê serhatiyê me xwe kir nav vê rewşê. Ez ê hinekî din bi israr bim, berdêla wê jiyana min be jî. Ya rastî min ji vê çalakiyê yeqîn kir. Wisa weke difikirin, taktîk filan jî nîne. Û jixwe beriya bêm vir min jê yeqîn kir. Van bi xwe pêvajoya agirbestê ji min xwestibûn. Ew qaşo xwe pir taktîsyen dihesibînin, xwe pir hoste dihesibînin, lê daxwazên min ji bo aştiyê dan pêş, daxwazên ku wan pêşkeş kiribûn. Min di wir de tiştekî zêde negot. Lê bi rastî min got, aştî girîng e û divê mirov hilbigire. Bêyî şerm bikin dê têkildarî cenazeyan gotinên pûç û vala bikin rojev, li ser navê ‘dayikên şehîdan’ wê bi mirovên Anatolyayê li hemberî me kampanyayên ku me bi xavî bixwin li dar bixin, ev egîdî nîne. Ev Atatirkparêzî jî nîne.
Min xwest ez vê ji wan re bêjim. Ev çi ye yanî? Hem tê dayikan wer di nav xwîn û xirarê de bihêlî, hem jî tê qet xwe nedî ber aştiyê. Min di vê mijarê de yeqîn kir ku divê mirov di aştiyê de bi israr be. Û min wer zanîbû yanî min zanîbû li holê pûştîtiyek heye. Mînak digotin, hefteya duyemîn a Cotmehê em ê tam bersivê bidin banga te ya aştiyê. Niha nameya dawî wisa ye. Peyama dawî ya şandin wisa ye. Ne ku ez nefikirîm. Ji 1’ê Cotmehê ve şîara bi fermandariya Demîrel dest pê kir, bê encama wê çi ye, ez ev qasî bêaqil nînim ku texmîn nekim. Dîsa ez ev qasî saf nînim ku nizanibim krîza her kêlî bilind kirin, bê tê çi maneyê jî. Lê ya jêre dibêjin hefteya duyemîn, nizanim sala 75. a Komarê qaşo ev fûzeyên di serma û zivistanê de li hemberî Saddam hatin bikaranîn bi esasî wê di serê min de teqiyabana. Ev jî girîng e. Ez li vir vê îfadekirinê girîng dibînim. Niha amadekarî li gor vê kirin. Cewherê tifaqa Tirkiye-Îsraîlê ye û di aqilmendiya Dewletên Yekbûyî ya Amerîkayê de. Nizanim di lehê yan aleyhê Clinton filan de bû. Vaye bi vê skandala hatibû çêkirin, ev rewşên acil-macil bi vê ve girêdayî ne. Dîsa bombekirina Sûdan, Afganistanê pêşagahiyên vê ne.
Niha ew krîz krîzeke ji rêzê nebû. Wê tevahiya Rojhilata Navîn bi çalakiya li hember min dabana destpêkirin kiribana bi kontrolê. Ji bo min ev dizanî, min got aştî. Li hemberî şerê li ser herêmê ferz dikirin, min ji Ewropa û Rûsyayê re got ku aştî girîng e. Niha ev girîng e. Kesek bi ti awayî naxwaze vê fêm bike, lê rastî ev e. Dîrok dê vê wiha binivîsîne. Min di vê mijarê de bi rastî tevgereke aştiyê ya mezin pêk anî. Tenê ne ji bo Kurdan, ji bo hemû Rojhilata Navîn ez ketim nav hewldana tevgereke aştiyê ya pir mezin. Û tengasiya ez niha dijîm ji ber vê ye. Esasê tengasiya pir anormal ji mezinbûna vê krîzê çavkaniya xwe digire.
9’ê Cotmehê kanala MED TV hat reşkirin ku ez wê rojê li hewayê bûn. Ez di balafirê de bûm, lê kanal hat reşkirin. Ev girtin bi tena serê jî nîşan dide bê ev mesele çi qasî bi plan e. Dîroka bi rêya Înterpol’ê ku der barê min de biryara girtinê ji tevahiya cîhanê re şandin, 9’ê Cotmehê ye. Di rojekê de ku ji hemû cîhanê re şandin, nîşan bibe bê paşverûtiya cîhanê li hemberî me çawa didin xebitandin. Ji bo fêmkirina vê rewşê ev belge li gor min têr dikin. Helwesta Prîmakov jî ket nav, helwesta Sîmîtîs ket nav, ji bo nîşan bide bê ev mesele çi qasî ji hêla yek navendê ve tê meşandin têr dike. Birêz D’Alema belkî weke pêwîstiya demokratbûnê xwestiye gavek-du gavan pêş bixe, lê piştî demeke kurt li gor min ku hinekî hat tengavkirin û bêdengkirin, diyar e bê tê xwestin bixin çi rewşê. Hewce nake ez tiştên din bînim ziman.
Niha di mijara rawestandina pêvajoyeke terorê ya herî kêm bi qasî şerekî cîhanê tê xwestin were pêşxistin de, ev bi helwesta ez ketime nav re têkildar e. Vê ji xwe bala gelek rojnamevanan jî kişandiye. Dibêjin, çima rê li ber bandorên wer mezin vekir, nizanim çima tu wer mîna bombeyeke aştiyê dibarî. Ev bûyereke bi terora li pişt wê ve eleqedar e. Niha ew di tarîtiyê de şer dikin. Planên wan veşartî ne û dixwazin bi israr bidomînin. Li hemberî vê helbet ez bawer im, ev xisûsa aştiyê gaveke guncaw e. Herî kêm pêwîst e, em nîşanî Ewropayê bikin. Divê mirov bi israr nîşan bide. Niha Ewropa bi rastî naxwaze bibihîze. Bi rastî naxwaze bi rêzdarî nêzî îradeya xwe ya siyasî bibe. Ez mabûma belkî ji bo aştiyê biba tevkariyek. Min ji bo vê dixwest li Ewropayê bimînim. Û hinek dost vê dixwazin, ez naxwazim. Lê belê helwesta nîşan didin, bi rastî bi aştiyê re eleqeya xwe nîne. Niha dîsa jî ez ê bi israr bim, di mijara aştiyê ya ji niha û şûn ve de. Ez bawer im ev meyla aştiyê manedar e. Bi esasî her kes jî hinekî bi zanebûna maneya wê ya berbiçav dikeve nav hewldanan. Lê weke tê dîtin li Tirkiyeyê şovenîzm hat pêşxistin. Ango mîna yamyamtî, felsefeya yamyamtiyê kirin pratîkê. Sedema vê tirsa wan kesan e yên biryara vî şerî dane. Bi awayekî anormal li Tirkiyeyê şovenîzm tê gurkirin. Vê tirsa ku cehennema Tirkiye kirine nav afirandiye, sedema wê ye. Hinek kes hez dikin ku di tarîtiyê de kar bikin. Li Tirkiyeyê ev çeteya şer, ev çeteya rantê ya diyar, van karan pir eşkere dikin. Û karekî din ê bikin jî nîne. Diyar e pêwîst dike ku gelê Tirkiyeyê vê baş bizane.
Nizanim ango hêvî dikim zêde bi min re mijûl nebin, cesaret nekin li ser min dek û dolaban bikin. Têkildarî vê mijarê bi ya min hişyariyekê girîng dibînim. Di mijara bi hesabên şaş bi ser min de neyên, ez hemû hêzên Ewropayê û Amerîkayê hişyar dikim. Ez bi zorê nehatim vir. Bi awayekî kêm-zêde li gor sîstema demokratîk, hiqûqê ya vir hatim û dixwazim wisa jî biçim. Heke bê hesabê we, hûn ê hevdîtinê bikin, heke neyê hesabê we bi tenduristî û bi ewlehî ez ê rêya xwe bibînim. Ji bo aştiyê ya ji destê min hat min pêk anî. Niha me agirbesta yek alî pêk anî. Hê jî didome. Eger pêwîst bike asgarî danîna çekan dibe, bi awayekî generalên Tirk jî qebûl kirine. Ez vê bi nazenînî destnîşan dikim. Divê Amerîka vê bibihîze, Ewropa vê bibihîze. Belgeyên ku generalên Tirk ji min re şandine hene. Dê ew jî bên weşandin. Nikarin înkar bikin, şahîd hene. Li ser vî bingehî em bi van daxwazan re ketin pêvajoya agirbestê.
Pêwîst e, gelê Tirkiyeyê jî vê zanibe. Divê rewşenbîrên Tirk jî vê zanibin. Hema her gav serkêşê terorîstan, serkêşê parçekeran, nabe. Li şûna şarlataniyê bikin, li şûna bêjin, em ê Apo bînin, bi xavî bixwin, ji generalên xwe bipirsin û bêjin ‘Hûn ji bo aştiyê çi fikirîn? Bi rastî we bi awayekî neyekser peyamek şand neşand?’ Li şûna bi awayekî kirêt û di tarîtiyê de şer bikin, ez dibêjim rewşa di nav de ne, hinekî rast deynin holê wê baştir be. Ev jî di tinekirinê de israr, di qetlîaman de israr, niha divê Ewropa vê zanibe. Pisîkek jî be bi neynûkan xwe diparêze. Wê 4-5 hezar gund ji nav dîrokê bên rakirin, bi dehhezaran kuştinên kiryar nediyar wê li erdê bimînin, ev teror nîne, vaye her roj mirov tên qetilkirin ev teror nîne, li hemberî van mirovên birçî, perîşan, ên ti derfeteke wan a tenduristiyê nîne, tiştên hûn pêk tînin, teror nîne, ya min terorîstî ye. Bi gotina, yê mezin ez im, hûn ê xwe bi xwe teselî bikin. Niha ev rast nînin. Tiştên hûn li hember min pêk tînin terorîzma herî mezin e. Pêwîst e, mirov vê wiha zanibe, dek û dolaban an bisekinînin yan jî hûn ê berdêla wê qebûl bikin, lê hûn nikarin ji vê re bêjin, terorîzm. Li tiştên hûn dikin binêrin, general jî, ên niha Tirkiyeyê bi rê ve dibin jî bila li tiştên dikin binêrin. Bila dest ji vê îddîaya terorîst berdin, bi wan nakeve. Eger hinekî têkiliya wan bi mirovatiyê re mabe, kî terorîst e, destê kê terorîzmê pêk tîne, ji kerema xwe re divê deynin holê.
Em ê li hemberî vê xwe biparêzin. Hemû kar bi gavên hêdî hêdî pêş dikevin. Lê mirov xwedî bawerî be jî di vê pêvajoyê de pir girîng e. Meriv hesas be pir girîng e. Xiyanet didome, dek û dolab didomin. Pêwîst e, mirov vê pir baş tehlîl bike. Heke wisa bibe gel jî şiyar bûye. Niha di vê nuqteyê de ez timî vê dibêjim. Ez ti carî xwe nakim çavkaniya problemê. Mirovekî welê me ku yeqîn dikim ji sifirê ji bo çareseriya Kurd min hinek tişt pêş xistine. Vê pêvajoyê jî ji her kesî baştir dikarim fêm bikim û bêyî ji min re bê gotin, dizanim xwe ji bûna pirsgirêkê derxim. Heta weke min got, ev dibe ku veguhere şêwazekî bi tehlûke. Ev camêr an jî hêz, hewce nake vê jî bifikirin. Ez ji van ajanên Amerîkayê yên pir xurt dixebitin re dibêjim bila rehet bin. Ji navendên îstixbaratê yên pir bi aqil ên Ewropayê re jî ez ê bêjim, bila rehet bin. Hûn dikarin hemû karên xwe bi rehetî bimeşînin. Eger ez tiştekî biçûk didim Kurdan, ya ez dikim tevkariyek e, diyariyek e. Dîsa derfetê bidin, hewce nake qet hûn min wer weke kesekî bi tirs bibînin. Bi awayekî bêwate, bêwate bi ser min de neyên.
Ji gelê Kurd re jî bi vê wesîleyê dikarim vê bêjim. Ez winda bikim jî hûn bi ser ketine, lê belê ji bo vê serketinê realîze bikin, bikin sazî, divê hûn hinekî bi aqil bin, zanibin hinekî rast bixebitin. Kesên dixwazin bibin berdevkê wê jî divê hinekî jîrtiya fedakariya wê, îradeya wê nîşan bidin. Ji ber kar û xebatên neteweyê bi awayekî din nameşin. Bi devekî hatiye hînbûn, ji dijmin hatiye girtin, nizanim bi kesayetên çil carî çong danîne re di çarçoveya reformîst jî de be, mafên neteweyî nayên bidestxistin. Hinekî kesayeteke saxlem dixwaze. Dibe ku reformxwaz jî be, cesaretê dixwaze, erênîtiyê dixwaze.
(25.12.1998)