NAVENDA NÛÇEYAN
Salê 1997’an ji aliyê RÊBER APO ve wek “Salê fînalê” tê bi nav kirin. Di vê salî de di têkoşîna me de beramberî êrîşên dijwar, berxwedanî û xwe parastin derkete pêş.
Li gel zehmetiyên giştî, di eniyê jinê de jî tengazarî û zehmetî hate kişandin. Bi ruxmê wan mercan ji aliyê ku jin wek cins bigehêje hevdû di astekê de kurahî hate jiyîn û bi wesf qezençkir. Ango salê 1997an bi girêdayî perspektîfên Rêber APO hişmendî (cins bilinci) û nakokiya zayend hate, her çendî nîqaşên kûr û rojevîkirin hebe jî kiryarên neyînî jî derket holê. Bi reddên qaba û tenê jiyan esas girtin têkîliyê jiyan û şer nefikrandin, ji şer dûrketin û şer talî dîtin derket pêş. Bi vêre girêdayî di şerde bê bandor û bê vîn mayîn hate dîtin. Rêber APO vî rewşî wiha nirxand, “Hema hema vîna YAJK’ê ji dest hatiye girtin”. Di vê pevajoyê de şehadetên rêheval Meryem û Zeynep ji milê xebatên YAJK’ê de wek bextreşî hate jiyîn.
Piştî van şehadetan rêxistinê biryargeh kûranî hat bi destgirtin. Di nav biryargeha navendî de qutbun û xebitina hundirîn hate runişkandin. Û di nava pergalê de rêxistinên resen wek perwerdeyên kadro û perwerdeyên ciwanan hate destpêkirin. Di nav vê salê de hêzê biryargehê xwe bi hêz û dînamikên xwe ya cewherî ve xwest li ser piya bihêle û hîn zêdetir nêzîkî zayenda xwe kir. Di binyata biryargehê de jibo perwerdeyê ji eyaletan jî qadro hatin kişandin. Bi rûxmî tevî kêmasiyan, cara yêkemîn jin di xalên hevdîtina hişmendiya zayendî de bi rê baza perwerdeyan pêş ket. Dîsa di wê pêvajoyê de têgîna “hevkar” û “azadî xwazî” herî zêde hate bikaranîn.
Hevkarî wek nebuyîna yek bi cewherê xwe û li ser bingehê hin hesab û berjewendiyê hate dest girtin. Lê belê ev têgîn ji milê qadroyê pêvajoyê wek tepkî hate dest girtin û lêpirsînên xurt pêşneket. Ev rewş bi giştî jinê de jî bû sedemên tepkiyan.
Di salê 1997’an de hewl hat dayîn ku “Teoriya qutbûnê” di astekî de kîryarî bibe. Û li ser wê hîmê ji mile hişmendiya jinê û rêxistinên wê pêşketin çêbû. Lê belê ji sedemê eniya jinê qutbûn bi awayekê kûrahî fêm nekiribûn û naverokê wê nehat tijîkirin, di encamde nêzîkatiyên dogmatîk hestiyarî redkirina qebe seransertî û nêzîkbunên şeklî derkete holê. Ji bo wî çendî têkoşîna resen di wateyî ideolojik têgihiştina ideolojîk te û dahûrandinên de lawazî û ne zelalî hatê jiyîn. Beramberî pêşketîna rêxistina YAJKê ku wek di asta ideolojîk û têgiha de bihata dest girtin, ji aliyê zilam de jî daxwaziya hakîmiyetê û YAJK ê wek berpirsiyara pirsgirêkan girtina dest hate çêkirin. Ji bo vî çendî jin di şerde tenê hat hiştin. Di heman salê de Rêber APO ji Akademiyê takviyeyê rêkir. Jin bi zayendê xwe re ji nûve û bi awayekî mayîn de her çiqasî bi hestiyarî be jî hevdîtine kî pêk anî. Di jinê de li gorî pêvajoyî raburdî li ser esasî têgînî pêşket. Û di asta rêvebîriyê de pêngavê nû avêt. Her çîqasî pêwîstiya pêşketina rêxistinî, ideolojikî û jiyanî hate dîtin û di wî çerçevê de nêzîkatiyê kî berpirsiyar hate nîşandan jî lê belê qutbûn ji dest hilatdarî û xwe bi zayendê xwere ji nûve afirandinê de êş hate kişandin. Bi taybetî di eyaleta Zagrosê de ji sedemê bê ezmûna di şerde ya ku di rêvebiriyê de hebû beramberî operasyonan lawazbûn hate dîtin. Ji dervî vêna rêvebîriya di encamên devre şehadetên giştî hate jîn.
Ji aliyê Rêber APO di derbarê taxima rehabîlîtê de tahlîlatên berfirehî hate pêşxistin. Di esasî de armanca ev bu kû hevalên di jiyanê de zehmetyê dikşînin bila bigûherîn. Le belê rêbazên kû hate pêşxistin zêde encam negirt. Şehadetên giştî hate jiyîn. Reber APO kîryarên hate pêşxistin wîha nirxand, “Di seride em hêzekî wîsa giranî çekê, an jî rehabîlîte bibe napejîrînin. Rehabîlîtasyona herî baş nêzîkatiyên azadî pêşxistin e. Lawazî çi bibe bila bibe, ger di van mercan de tespîtekî rast bi hata çêkirin, hêza YAJK’ê wek giranî nedibû mijara gotinê”. Her çendi salê fînalê ya 1997a şehadetên pir bi hêjmar ve zehmetî hatibe kişandin. Ji mile jinê naskirina xalên kiryarî, asta îdeolojî girtin û hewldana jiyanîkirina vîna azadî wek jin temsîlkirin de gav hate avêtin. Lê belê asta rêxistinî lawaz ma. Şûna ku derbazkirina pirsgirêkan de hewlên xulukkarî çêbe, ji vêna zêdetir her tiştî havaleyê Rêber APO kirin û di nav bendewariyê de mayîn hate çêkirin. Serokatiyê me di pêşveçuyîna tevgera jina azad gavên heyî li ser bingehê zanistî dest girt û “teoriya qutbunê” wiha nirxand. “Di wê derê de pêwîste mîrov ji ber girîngî û vateya “teoriya qutbunê” raweste. “Hinek dijêjin ji ber çi sedemî hakasî li ser qutbunê tê rawestandin. Di esasî de ev “qutbûn” li dijî an derve jiyanê mayîn ne qutbun e, ji nexweşîkbûnê qutbûn e. Ev qutbûn ji bêbandorbuyînê qûtbûne. Ji xeniqandinê jiyanê qutbûn e. Di nav de bi girêdayî dûjmin tû tîştek nine. Her wiha ji rastiyê heyî, ji bin keftinê ji tûnebuyînê, ji nemayînê qutbûn e. Mezopotamya çavkaniya jiyanê bû qutbuyîn. Jibo jiyan kû di heman derê de hatiye tuneyîkirin bi armanca gihiştîna derfetên jiyanê tê pêkanîn. Herî kêmanî qasî heyecanê destpêkirina şaristaniyê ji bo jiyanê qutbune. Ev qutbun ji bo kû jiyanekî layiqî mirovanra derfet bê dayîn tê çêkirin.”
Dema teoriya qutbûnê tê destgirtin, ji ber sedemê newek hevbuyîna di navbera zayend hevsengiyê (denge) kû hatiye xerabkirin sererastkirina vêna wek armancekî tê dest girtin. Di heman deme de armanc eve kû, ji beramberî pergala desthilatdariya zilam û newekheviyê bi zayenda jinê ve herkesên bindest dest girtin, xwedî vîn û kesayetkirin û zivirandina cewherê xwe ye. Qutbûn ji milê jinê de bitevahî paşverûtiyan, nexweşikbuyînan ji derûnî û ramanê de xwe biyanîbûnê xelaskirinê wê bîne.
Wek tê zanîn, jin û zilam bi hezar salan beramberî hevûdû biyanîbuyînê re rû be rû maye. Di nav pergalê desthilatdariyê de kolebuyîn, vînişkandin fizikî, derunî, ramanî de ketin û koletî di her astî de hate jiyankirin. Jin di rewşekî ku bi tevahî tevgerîn û ûslubê de tabîî cîhana zilam hiştin û di pergala dest hilatdariyê de navgînî derbaz nake. Di vê pêvajoyê de jin ji cewherê xwe re biyanî bû û nikare xwe tahlîl bike. Aliyên xwe yên erênî-neyînî an jî xweşik û nexweşik nikare keşfbike. Di nav pergalê de jî bi zayende xwe re nikare xwe birêxistin bike, vê işkandina qalibên pergalê heyî de jî zehmetî dikşîne. Ji van tevi sedeman “qutbun” ji bo ku jin bi hêza cevherî, bivîna xwe û bi kesayeta xwe ve hîşmendiya zayendî û heskirinê pêşbixîne. Her wiha ji bo fêrî bikaranîna zemîna xwe bibe ev yek jî aliye tevgera jinê de erkekî girîng e. Buyerê qûtbûnê ne di demekî kurt de destgirtin, ne jî belavî demekî dirêj kirin ne nêzîkatiyekî cîhtey e. Lewra mijarê qutbunê beramberî tevahî hevkariyan û müdahaleyên zilam kû li ser jinê heye wek navgîneke bingehîn e. Di heman demê de “qutbun” ji aliyê herdû zayendê de jî wek zemînekî naskirina rastiyên xwe ye.
Ji aliyê tevgera jinê de regeza jin jî zilam û pergelê kû afirandiye xwe qût neke nikare berbi azadîbûnê ve gav bavêje ye. Ji ber vî sedemî pêvajoyên tekoşînê li gorî mercên heyî nirxandin û di nav demê de nebelavkirin, nêzîkatiyekî herî esas e.
