Tarihe iz bırakan Amed Newrozları

AMED – Tarihe iz bırakan Amed’deki Newroz kutlamalarına her dönem Önder APO’nun fiziki özgürlüğü ve Kürt sorununun çözümüne dair talepler damga vurdu.

Demirci Kawa’nın Zalim Dehak’a karşı başlattığı direnişin sembolü olan Newroz ateşi bu yıl  “Rabe dema azadî û serkeftinê ye/ Kalk, özgürlük ve kazanma zamanı” şiarıyla kutlanacak. Yüzyıllar boyunca doğanın uyanışının selamlandığı Newroz, Kürt coğrafyasında 1990’lı yıllarda baskı, yasak, yok saymaya karşı direnişin de adı oldu. Yasaklara rağmen alanlara çıkan Kürtler, 1990’lı yıllarda Newroz’larda katliamlarla karşılaştı. Engel ve yasaklamalara inat kendi renkleriyle kitleselleşen Kürtler, 2000’li yıllarda milyonlaşarak, alanlara aktı.

Kurdistan’dan metropollere, milyonlaşan Kürtler için Cizîr ve Nisêbîn Newroz’larında yaşanan katliamlar hafızalara kazınırken, 1982’de 3 kibrit çöpüyle direniş ateşinin fitillendiği Amed’de Kürtler için ayrı bir öneme sahip oldu. Amed Zindan’ında Mazlum Doğan’ın Newrozlaşmasıyla birlikte 20’inci yüzyıl Dehaklarına karşı, Kürtler Kawa’laştı.

Cizîr ve Nisêbîn Newroz’larında katliamların yaşandığı 1992’de Amed’de de OHAL ve 2911 sayılı yasa gerekçesi ile Diyarbakır Valiliği Newroz’un kutlamasına izin vermedi. Dağkapı Meydanı’nda bulunan Halkın Emek Partisi (HEP) İl Örgütü binası önüne gelen binler, yasak tanımadı.  Öğrenciler de okullarının bahçelerinde yaktıkları lastiklerle bayramı kutladı. PKK’nin tek taraflı ateşkes ilan ettiği 1993 yılında Newroz kutlamaları bir önceki yıla göre daha sakin bir ortamda gerçekleşti. Kutlamaların adresi Amed’de bir kez daha Dağkapı’da yer alan HEP İl Örgütü olurken, Amed’in bütün mahallelerinde de Newroz ateşi yakıldı.

1993 Newroz’u bu şekilde geçerken, yine gerilimli bir döneme denk gelen 94 Newroz’u öncesi birçok kentte yapılan baskınlarda yüzlerce kişi gözaltına alındı. Gözaltı operasyonlarının yapıldığı merkezlerin başında ise yine Diyarbakır geldi. Newroz günü, kente görev yapan tüm polis ve askerlerin izinleri iptal edilirken, kentin giriş ve çıkışları ile birlikte tüm ana yollarda kontrol noktaları oluşturuldu. Devletin bu yönelimine karşı PKK, halka “Provakasyonlara karşı evlerde Newroz’u kutlayın” çağrısı yaptı. Bu çağrı ile birlikte halk, ilk defa Newroz’u evlerinde kutladı.  Amed’in Rezan (Bağlar), Şehitlik ve Melikahmet mahallelerinde öğlene kadar dükkânlar kapalı kaldı.

Baskı, yasak, katliamla engellenemeyen Newrozlar devlet eliyle 1995’te “Nevruz” yapılmak istendi. Newroz bayramı süresince, daha önceki yılların aksine bu kez ”Nevruz” bayramı adı altında düzenlenen resmi toplantılar öne çıktı. Toplantılara Azerbeycan, Kırgızistan ve Türkmenistan gibi Türki cumhuriyetlerinden gelen heyetler katıldı. Devlet erkanı tarafından yapılan kutlamalarda istenilen sonuç alınmadı. Newroz’u kutlamak isteyenler, sokaklarda yaktıkları lastikler ve söyledikleri yasaklı şarkılarla özgürlük halayına durdu.

Tarih 1997’yi gösterdiğin “Nevruz” politikalarında ısrar eden devlet, üniversite rektörlüklerine “Nevruz’a hazırlanın” genelgeleri gönderildi.  Devletin genelgesine aldırış etmeyen kent halkı ise sabah saatlerinden itibaren Newroz kutlamalarının adresi olarak belirlenen Bağlar-Kuruçeşme semtinde toplandı. Devlet yöneticilerince aynı gün Dağkapı Meydanı’nda yapılmak istenen “Nevruz” kutlaması da halkın gösterdiği tepkiler üzerine yapılamadan iptal edildi. Rezan’da yakılan Newroz ateşi ile başlanan “yasadışı” kutlamaya tahammül edemeyen devletin, polis ve askerleri ile toplanan kitleye müdahale etmesi üzerine kitle, yönünü Batıkent Meydanı’na çevirdi. Polislerle çatışarak Batıkent Meydanı’na varan kitle, burada aynı gün ikinci Newroz ateşini yaktı.

1997’de ise Amed’de Newroz’un adresi Batıkent Meydanı ve Rêzan oldu. 20 Mart’ta mahallelerde başlayan Newroz coşkusu, 21 Mart’ta Batıkent Meydanı’na taşındı. 15 bini aşkın kişinin katıldığı Newroz kutlaması, Dağkapı Meydanı’na yapılan yürüyüşle sonlandı. Kutlamalar da yine yapılan müdahaleler sonucu kimi mahallelerde olaylarda yaşandı.

Yasakçı anlayış kendini 1998’de bir kez daha gösterdi. Newroz kutlamalarına yasak konulmasına rağmen on binlerce insan yine aktıkları Batıkent Meydanı’nda saldırılara rağmen Newroz’u kutlamaktan vazgeçmedi.

Önder APO’nun Türkiye’ye teslim edildiği bir atmosferde karşılanan 1999 yılı Newroz kutlaması, yine yasakçı bir uygulama ile karşılaştı. Kürt halkının komploya karşı öfkesinin alanlara yansımasına engel olmak isteyen dönemin iktidar aklı, Kurdistan’ın birçok kentinde sokağa çıkma ve sıkıyönetim uygulamaları getirildi. Ancak buna rağmen halk sokaklarda Newroz’u kutladı. Müdahaleler sonucu çıkan çatışmalarda yüzlerce kişi gözaltına alınıp tutuklanırken, çok sayıda kişi de yaralandı.

PKK’nin bir kez daha tek taraflı ateşkes ilan ettiği yıla denk gelen 2000’deki Newroz’da yasaklar esnetildi. Amed’de Newroz Tertip Komitesi tarafından Newroz’un Dağkapı ve Batıkent Meydanı’nda kutlanmak istenmesine izin verilmedi. Diyarbakır Valiliği, kutlamanın kentin 12 km uzağında bulunan Fuar Alanı’nda yapılmasına onay verdi. Bunun üzerine Fuar Alanı’nda bir araya gelen 300 bini aşkın Amedli, Önder APO için dillendirilen idamın kaldırılmasını istedi.

Direniş simgesi haline gelen Newroz’a yıllar geçtikçe ilgi de arttı. PKK’nin sınır dışına çekilmesi kararı ile birlikte 2001 yılında Diyarbakır İl Emniyet Müdürü Gaffar Okkan ve 5 polisin öldürülmesi ile HADEP Silopi İlçe Başkanı Serdar Tanış ile İlçe Sekreteri Ebubekir Danış’ın çağrıldıkları jandarma karakolunda kaybettirilmeleri olayları tedirginlik yarattı. Ancak tüm bu yaşananlara rağmen Fuar Alanı’nda ikincisi gerçekleştirilen Newroz kutlamasına yarım milyonu aşkın kişi katıldı. O yılki kutlamanın temel slogan ise “Ne inkar ne ayrılık, demokratik cumhuriyet” oldu.

Bir sonraki yıl 2002’de ise engellemelere rağmen aynı alana akın eden bir milyon kişi, Newroz ateşini yaktı. Amed Newroz’una HADEP Merkez yöneticileri, EMEP Genel Başkanı A. Levent Tüzel’in yanı sıra, EMEP Genel Başkan Yardımcısı Yücel Sarpdere, EMEP GYK üyesi Ender İmrek, TKP Genel Başkanı Aydemir Güler, Fikri Sağlar, Ercan Karakaş, KESK Genel Başkanı Sami Evren, Akın Birdal, Avrupa Parlementosu Milletvekili Feleknaz Uca, Müjde Ar, Sezen Aksu ve çok sayıda sendika ve oda yöneticisi, demokratik kitle örgütlerinin temsilcileri de katıldı. Tüm engellemelere rağmen 187 bin metrekarelik Newroz alanında yaklaşık 1 milyon kişi toplanıp, bayramı kutladı.

Kürt partisi HADEP’in kapatılma tartışmalarıyla girilen 2003 Newroz’u da yine Fuar alanında kutlandı. Önder APO’nun geliştirdiği barış çabalarının yanıtsız bırakılması ve ABD’nin Irak’a müdahalesine dönük öfke damgasını vurdu. Fuar Alanı’ndaki kutlamada “Savaşa hayır” sloganları yankılandı.

Amed’in 2004, 2005 ve 2006 Newroz’ları da yüz binlerin katılımı ile yine Fuar Alanı’nda kutlandı. 28 Mart yerel seçimleri öncesine denk gelen 2004 Newroz’u, Öcalan’a bağlılığın Newroz’u olarak tarihe geçti. Newrozlar, sırasıyla “Newroz birliktir”, “Ya çözüm ya çözüm”, “Barış için halen bir şans var” şiarlarıyla kutlandı. “Savaşa geçit vermeyeceğiz” sloganıyla gidilen 2005 Newrozu’nda Önder APO’nun ulus-devlet anlayışına alternatif olarak ortaya koyduğu Demokratik Konfederalizm’in ilanı gerçekleştirildi. Diyarbakır başta olmak tüm bölge kentlerinde milyonlar bir araya geldi. Amed’de alanı dolduran milyonlar 2006 yılında ise, “Öcalan’ı siyasal irade olarak kabul ediyor musunuz?” sorusuna hep bir ağızdan “Evet” yanıtını vererek, Öcalan’ı siyasi iradesi olarak ilan etti.

Kentteki Fuar alanının dar geldiği Newroz’larda Amed’de kutlamaların yeni adresi Newroz Alanı oldu. Önder APO’nun zehirlenmesinin de yaşandığı dönemde Amed Newrozu’nda “Sağlığı sağlığımızdır” yanıtı verildi. Kürt siyasi hareketine yönelik baskı, tutuklamaların yoğunlaştığı bir dönemde gidilen 2008 Newrozu’nda ise “Êdi Bes e” çığlığı Newroz alanlarında da yankılandı. Milyonların aktığı kutlamada “Demokratik konfederalizm” talebi yükseldi.

Yerel seçimler öncesi kutlanan 2009 Newrozu ise kentte referandum coşkusuyla kutlandı. Newroz’da en dikkat çeken ise Abdullah Öcalan’ın 90’lı yıllara ait Newroz değerlendirmesinin yer aldığı videonun dev sinevizyonlardan alanı dolduran bir milyonu aşkın kişi tarafından izlenmesi oldu. Bu Newroz, barış talepleri ve Önder APO’nun özgürlüğünün de haykırıldığı bir Newroz oldu.

Artık milyonların aktığı Newroz’da taleplerde politikleşti. “Özgür Önderlik, Özgür kimlik, Demokratik Özerklik” şiarıyla kutlanan Newroz’da AKP’nin yarattığı muhataplık tartışmalarına noktayı koydu. Kürt sorununun çözümünde muhatap ve adres olarak Abdullah Öcalan gösterildi. Tarihinin o güne kadarki en büyük Newrozu’na tanıklık edilen kutlamaya bir buçuk milyona yakın kişi, sinevizyondan yansıtılan Önder APO’nun geçmiş dönemlere ait Newroz değerlendirmesini büyük bir sessizlikle dinledi. Bitiminde başlayıp dakikalarca süren alkış ve zılgıtlar ise halkın Önder APO’ya olan bağlılığını göstergesi oldu.

Kürt halkı, 2011 yılı Newrozu’nda da “Onurlu bir yaşam için ya özgürlük ya özgürlük” şiarıyla 130 merkezde Newroz’u kutladı. Amed’de milyonlar alandan Kürt sorununda muhatabın bir kez daha Abdullah Öcalan olduğunu haykırdı. Kutlamadan sonra yüzbinlerce kişi alandan Koşuyolu Parkı’na “özgürlük yürüyüşü” gerçekleştirdi.

Kürt sorunun çatışmalı sürecin derinleştiği 2012 yılında da bir kez daha kutlamalar yasak ve engellemelerle karşı karşıya geldi. İçişleri Bakanlığı Amed başta olmak üzere birçok kentte kutlamaları yasakladı. Yasağa rağmen kentte bir milyonu aşkın kişi, dört bir koldan barikatları aşarak Newroz Alanı’na ulaşmayı başardı. Girilen alanda “Kürt kimliğinin tanınması”, “Anadilde eğitim hakkı”, “Siyasi statü” ve “Kürtlerin örgütlenme hakkının sağlanması” gibi 4 temel talep etrafında başlatılan imza kampanyası ve “Êdî bes e, an azadî an azadî” şiarıyla demokratik bir çözümün gelişmesi için atılması gereken adımlara dair çözüm beyanını ortaya konuldu.

Önder APO’nun İmralı’daki direnişi, tutsakların cezaevindeki açlık grevi sonucunda yeni bir sürecin başlangıcıyla karşılanan Newroz’a 2 milyonu aşkın kişi katıldı. “Öcalan’a özgürlük, Kürtlere statü” şiarıyla kutlanan 2013 Newroz’una da Öcalan’ın manifestosu damga vurdu. Öcalan, Newroz’da yaptığı tarihi açıklamayla, yeni bir mücadele döneminin başladığını ilan etti.

Çözüm sürecinin devam ettiği bir süreçte gidilen 2014 Newrozu’na da akın yaşandı. Kurdistan, Türkiye yanı sıra dünyanın pek çok yerinden katılım oldu. “Özgür önderlik, özgür Kürdistan” şiarıyla gidilen Newroz’a 3 milyona yakın kişi katıldı. Newroz Alanı’nda ilk defa KCK Eş Başkanı Cemil Bayık’ın görüntülü mesajı platforma kurulan ekranlardan izlendi. Önder APO’nun mesajı ise kitle tarafından büyük sessizlikle dinlenildi. Abdullah Öcalan’ın özgürlüğü için başlatılan imza kampanyasına katılmak için binlerce kişi sıraya girdi.

Kobanê’de DAİŞ’e karşı mücadelenin ve Dolmabahçe Mutabakatı’nın da imzalandığı bir süreçte gidilen 2015 Newroz’u “Êdî Bes e, ji Reber Apo re Azadî /Artık Yeter Önder Apo’ya Özgürlük” şiarıyla kutlandı. “Öcalan’a özgürlük” talebinin milyonlarla dillendirildiği tarihi Amed Newrozu’nda  milyonların  “Önder APO’ya Özgürlük” talebi, tarihe not düştü. Kutlamalarda Önder APO’nun devasa posterleri dikkati çekti. Tarihi Diyarbakır Newrozu’na ABD, İngiltere, Fransa gibi ülkelerin de aralarında bulunduğu 25 farklı ülkeden 437 konuk katıldı. PYD Eşbaşkanı Asya Abdullah da katılımcılar arasında yer aldı.

Çözüm sürecinin buzdolabına kaldırıldığı ve Kurdistan kentlerinde ilan edilen sokağa çıkma yasaklarında yaşanan katliamlarla gidilen 2016 Newroz’unda da Amed’de, “Sur direnişinden özgürlük Newroz’una” şiarıyla yüz binler, Newroz alanına akın etti.  Newroz sokağa çıkma yasaklarında direnenlere adandı.

AKP-cemaat çatışmasına da tanıklık edilen ve 15 Temmuz Askeri Darbe Kalkışması ardından ilan edilen Olağanüstü Hal (OHAL) ortamında karşılanan 2017 Newrozu, bir kez daha tarihi bir güne ev sahipliği yaptı. Newroz sabahı üniversite öğrencisi Kemal Kurkut’un “canlı bomba” şüphesiyle polis tarafından öldürülmesi ile yaratılmak istendi. Newroz’da özellikle OHAL’den kaynaklı anti demokratik uygulamalara tepki açığa çıktı.

Gençlerin yoğun katılım gösterdiği 2018 Newroz’una ise Êfrin’e yönelik saldırılara tepki yükseldi. Newroz, “Newroz direniştir, faşizme karşı halkların baharıdır” ve “Faşizm kaybedecek, halklar kazanacak” şiarıyla kutlandı. Newroz, kitlenin dağılmasıyla yapılan yürüyüşe yönelik polis müdahalesi ile sonlandı.

Amed’de 2019 Newrozu, ise Demokratik Toplum Kongresi (DTK) Eşbaşkanı Leyla Güven’in Önder APO üzerindeki tecridin kaldırılması talebiyle sürdürdüğü ve tüm cezaevlerine yayılan açlık grevi eylemleriyle karşılandı. “Mutlaka kazanacağız, tecridi kıracağız” şiarıyla gerçekleştirilen Newroz’a, yüz binlerince kişi katıldı.

Dünyayı sarsan koranavirüs (Kovid- 19) salgını nedeniyle bu yıl Newroz kutlanmadı. Sokaklarda küçük gruplar halinde kutlanan Newroz, camlardan yakılan mumlar ile kutlandı.

Bir önceki yıl pandemi nedeniyle boş kalan Newroz Parkı yeniden milyonları ağırladı. “Newroz ateşiyle direnelim, özgürleşelim” sloganı alandan yankılandı. Kutlamalarda kadın cinayetlerine ve HDP’nin kapatılma davasına da dikkat çekildi. Kürt Dil Platformu ve Kürt Dil Ağı’nın Kürtçenin resmi ve eğitim dili olması talebiyle başlattığı imza kampanyası kapsamında imzalar toplandı.

Kürt sorunu başta olmak üzere ülke sorunlarına dair mesajların verildiği 2022 yılı Newroz’na bir milyonu aşkın kişi katıldı. “Dem dema serkeftinê ye (Şimdi özgürlük zamanı)” şiarıyla kutlanan Newroz’da tüm engellemelere rağmen Öcalan’a özgürlük talebi yankılandı. Ortadoğu ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesinden 200 kişi, siyasi parti ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin yanı sıra Irak Federe Kürdistan Bölgesi, Kuzey ve Doğu Suriye ile İran Kürdistanı’nda çok sayıda kişi, siyasi parti ve sivil toplum örgütü temsilcileri de katıldı.

Deprem sonrasında “Her dem Newroz, her der azadî” şiarıyla gerçekleştirilen 2023 Newrozu’na da PKK Lideri Abdullah Öcalan’a özgürlük talebi damga vurdu. Polisin yoğun önlemine rağmen gençler, barikatları, bariyerleri aşarak, “Öcalan’a özgürlük” talebini gün boyu yükseltti. Tecridin sonlandırılması çağrısının yapıldığı Amed Newrozu’nda, demokratik çözüm için İmralı’yı işaret edildi. Amed sokaklarında polisin tüm engelleme ve saldırılarına rağmen “Bijî Serok Apo” sloganları yankılandı.

“Rabe dema azadî û serkeftinê ye” şiarıyla bu yıl 57 merkezde kutlanacak. Yerel seçim atmosferinde gidilen kutlamalarda gözler bir kez daha Amed’de olacak. Kürt sorunun demokratik çözüm talebinin yükselmesinin ve 3 yıldır kendisinden haber alınamayan Abdullah Öcalan’ın özgürlüğünü haykırması bekleniyor.