Seçimlerin ardından OHAL’in kaldırılmasıyla 4+4+4 olarak belirlenen gözaltı sürelerinin 1980 darbesinden günümüze kadar değişiklik gösterdiği görülüyor. 1980 darbesi ile yükselen gözaltı süreleri AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılına kadar düşerken; 15 Temmuz darbe girişimi sonrası ilan edilen OHAL ile ise gözaltı sürelerinde bir artış gözlemlenmiştir.
HABER MERKEZİ – Milletvekilliği ve cumhurbaşkanlığı seçimi sonrasında OHAL’in kaldırılması ve ‘Terörle Mücadele Yasası’ Meclis’ten geçmesi ile, OHAL’in kalıcılaştırıldı. ‘Terörle Mücadele Yasası’ kapsamında gözaltı süreleri 4+4+4 olarak belirlendi. 11 Eylül 1980 tarihinde 15 gün olan gözaltı süreleri 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrası 19 Eylül 1980 tarihinde 30 güne çıkarıldı.
7 Kasım 1980 tarihinde toplanan Milli Güvenlik Konseyi’nin “1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanununun 15’nci Maddesinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi ve Milli Savunma Komisyonu Raporu”nda 30 günlük gözaltı süresinin 90 güne çıkarılması kararlaştırıldı. Kararın gerekçesinde, “1402 sayılı Sıkıyönetim Kanununun 15’nci maddesinin 5’nci fıkrasında yer alan (301) günlük gözetim süresi; münferit olan ve delilleri toplanmış bulunan suçlar yönünden yeterli olmakla birlikte toplu şekilde işlenen suçlarda sanık sayısının fazla olması halinde delillerin toplanıp, sanıkların hâkim karşısına çıkarılması için (30) günlük bu süre yeterli olmamaktadır” ifadelerine yer verildi. Gerekçeli kararın sonuç kısmında ise “Getirilmiş bulunan kanun teklifiyle bu amacın sağlanması öngörülmüştür. Kanun teklifinin metninde açık bir şekilde belirtildiği gibi 90 günlük süre kademeli olarak işletilecektir. Sıkıyönetim Komutanlığı gözetim altına aldıkları kimilerin durumlarını kanun teklifinde açıklanan sürelerde inceleyip, gerekli hallerde gözetim sürelerini 90 güne kadar uzatmaya yetkili kılınmışlardır” denildi.
AKP’NİN İKTİDARA GELDİĞİ 2002’DE GÖZALTI SÜRESİ 7 GÜN
3 Eylül 1981 tarihinde gerçekleştirilen Milli Güvenlik Konseyi’nin “1402 Sayılı Sıkıyönetim Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bir Geçici Madde Eklenmesi Hakkında Kanun Teklifi ve Milli Savunma Komisyonu Raporu”nda 90 günlük gözaltı süresinin 45 güne indirildiği belirtildi. 30 Mayıs 1985 tarihinde 30 güne indirilen gözaltı süresi 12 Mart 1997 tarihinde ise 10 güne indirildi. AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılı 6 Şubat günü gözaltı süreleri 7 gün olarak verilere yansıdı.
2004’TE GÖZALTI SÜRESİNE AVRUPA BİRLİĞİ ETKİSİ
Avrupa Birliği (AB) Uyum Yasaları çerçevesinde 17 Aralık 2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan ve Türk Ceza Kanunu’na eklenen 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) Madde 91’de “Gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez” ifadelerine yer verildi. CMK’da “Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre on iki saatten fazla olamaz” ibarelerine yer verilerek, gözaltı süresinin hangi durumlarda uzatılabileceği ise şöyle belirtildi: “Suçüstü hâlleriyle sınırlı olmak kaydıyla; kişi hakkında aşağıdaki bentlerde belirtilen suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirleri tarafından yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alınma kararı verilebilir. Gözaltına alma nedeninin ortadan kalkması hâlinde veya işlemlerin tamamlanması üzerine derhâl ve her hâlde en geç yukarıda belirtilen sürelerin sonunda Cumhuriyet savcısına, yapılan işlemler hakkında bilgi verilerek talimatı doğrultusunda hareket edilir. Kişi serbest bırakılmazsa yukarıdaki fıkralara göre işlem yapılır. Ancak kişi en geç kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suçlarda dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Bu fıkra kapsamında kolluk tarafından gözaltına alınan kişiler hakkında da gözaltına ilişkin hükümler
uygulanır.”
OHAL İLE GÖZALTI SÜRESİ 30 GÜNE ÇIKTI
15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrası gözaltı sürelerinde OHAL etkisi hâkim oldu. 20 Temmuz 2016 tarihinde OHAL’in ilan edilmesinin ardından Resmi Gazete yayımlanan Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararname gözaltı süresi 30 güne çıkarıldı. 23 Ocak 2017 tarihinde ise gözaltı süresi 7+7 olarak belirlendi. 24 Haziran seçimlerinin ardından Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesiyle birlikte OHAL kaldırıldı. OHAL’in kaldırılmasının ardından Meclis’ten geçirilen ‘Terörle Mücadele Yasası’ ile gözaltı süreleri 4+4+4 olarak belirlendi.
